Islamdın Iyık Kitebi Kuran Turalu Maalımat

Кураны Керим 1610-1633-жылдардын арасында Алла таала тарабынан Аз.Мухамедке берилген ыйык създърдън турган  китеп болуп эсептелет. Куран бардыгы 114 срън жана 6666 дан ашык аятты ичине камтыйт. Аз.Пайгамбар тшкън аяттарды съзмъ-съз адамдарга айтып жана бардыгын катчыларына  жаздырган. Ошондой эле чъйръсндъг къптъгън момун-мусулман адамдар тарабынан жатталган. Пайгамбар къз жумгандан кыска убакыттан кийин, аяттардын бардыгы топтолуп Куран болуп жазылып къбъйтлд. Натыйжада Куранга  эч кошумча-алымча болбостон бгнк кнбзгъ чейин ъзгъртлбъй келди. Ушул учурда  дйнъдъ эё къп окулган жана эё къп тилдерге которулуп басылган китептердин башында турат. Куран негизинен диний адеп-ахлактык жоболор жана эрежелер китеби болуп эсептелет. Ал албетте физика, химия, астраномия, философия, тарых, укук китеби эмес. Бирок, анын ичинде аталган илимдерге тиешел\ да айрым маселелерге орун берилген.

Исламдын ыйык китеби  Куран тууралуу маалымат             

Кураны Керим 1610-1633-жылдардын арасында Алла таала тарабынан Аз.Мухамедке берилген ыйык създърдън турган  китеп болуп эсептелет. Куран бардыгы 114 срън жана 6666 дан ашык аятты ичине камтыйт. Аз.Пайгамбар тшкън аяттарды съзмъ-съз адамдарга айтып жана бардыгын катчыларына  жаздырган. Ошондой эле чъйръсндъг къптъгън момун-мусулман адамдар тарабынан жатталган. Пайгамбар къз жумгандан кыска убакыттан кийин, аяттардын бардыгы топтолуп Куран болуп жазылып къбъйтлд. Натыйжада Куранга  эч кошумча-алымча болбостон бгнк кнбзгъ чейин ъзгъртлбъй келди. Ушул учурда  дйнъдъ эё къп окулган жана эё къп тилдерге которулуп басылган китептердин башында турат. Куран негизинен диний адеп-ахлактык жоболор жана эрежелер китеби болуп эсептелет. Ал албетте физика, химия, астраномия, философия, тарых, укук китеби эмес. Бирок, анын ичинде аталган илимдерге тиешел\ да айрым маселелерге орун берилген. Алардын эч биринде учурдагы илимдердин негиздерине шек келтирген маалыматтар жок. Ага кошумча, учурдагы илимдердин ънг\снн натыйжасында  Куранды тшнп, талдай бил\ адамдарга женилдиктерди туудурууда. Куранда «Кудайдын жалгыз  экендигине ишен\» темасына ъзгъчъ орун берилген. Куран адамдарга жерде, асманда жана бткл ааламдагы гармония же система жолунда кеёири ой жгртп, Кудайдын бар экендигин кърсът\н максат кылган. Андан кийин ал ишен\, ибадат кылуу жана бткл адамзат тарабынан урматталган адеп-ахлактык эрежелерди аткаруу керек экендигин баса белгилейт. Анын ичинде коомду кайра куруу жана  калыптандыра турган социалдык, маданий къптъгън эрежелерди да камтыйт. Булардын эё маанил\лърнн башында тъмънклър орун алган:Кедей-кембагалдарга, бей-бечараларга жардам бер\, бткл адамдарга мээримд\лк кърсът\, ата-энеге моюн сунуу, себепсиз кан тъкпъъ, калп сйлъбъъ (айтпоо), ушакчылык, чагымчылык, уурулук,  адилетсиздик, зордук-зомбулук, кыянатчылык, арамдык кылбоо, убаданы аткаруу, адамдардын къёлн калтырбоо, адамды мас абалына келтирген ичимдик жана наркотикалык заттардан ыраак болуу, соодада алдабоо, эч кимге  жамандык кърсътпъъ, адилетт\лкт коргоо, арам нерсени жебъъ болуп саналат. Демек Курандын негизи ушул сыяктуу къптъгън эрежелер менен аныкталат.                                     

Курандын  негизги  принциптери                                     

Бирдик  ишеними (Тевхид)            

Куран  инсандарды   жалгыз  Кудайга  ыйман  келтир\  деп  аталган  Тевхид  ишенимине  чакырып, бтн  адам заттын  бир  тшнктъ  болуусун  каалаган.  Бул  бирдик  ишениминде  ишенил\с  жана  ыйман  келтирил\с  керек  болгон  беш  принцип  бар : 1. Кудайдын  жалгыздыгы  жана  бар  экендиги, 2. Пайгамбарлык жана  пайгамбарлар, 3. Ыйык  китептер, 4.  Периштелер, 5. Акырет  жашоосу(ълмдън  кийин  тирил\гъ  жана  ар  бир  адамдын  жасаган  жакшы-жаман  иштери  таразаланып, алардын  сыйлануусу  жана  жазаландырылуусу).  Исламдын  ишеним  принциптери  христиандыктагы  иррационал  догмалар  сыяктуу эмес.  Инсан  ыйман  принциптерин  акылы менен ой  жгртп  аларга  чын  жръктън  ишенишет. Куранда  ишеним   негиздери  иррационалдык  жана пайдасыз  ишеним  негиздерин  четке  кагат.  Христиандыктагы  кор  ишеним  тарыхтагы   радикалыкдык  къз  карашты  жана орто  кылымда  зордук-зомбулуктарды  пайда  кылган. Куранда  адамдын  ишен\с  керек  болгон  нерселер  инсандын  логикалык  ой  жгрт\сндъ  жана къёлндъ  орун  тапкан  илимий  негиздеги  ишеним  принциптеринен  турат. Куранда  эё  негизги  ишеним  принциптери  ътъ  жеёил  жана  жънъкъй.  Ким  жалгыз  Кудайга  Аз. Мухаммеддин анын  элчиси  экендигине   чын  жръктън  ишенсе  ал  мусулман  болуп  эсептелет.  Бул  ишенимдин  негизи  шериги,  окшошу,  жолдошу, аялы, бала-чакасы  болбогон  жалгыз  Кудайга  ишен\  болуп  эсетелет.  Бардык  кнъълърд  кечирген  же  болбосо  жазалай  турган,  ар  нерсенин  жаратуучусу  жалгыз  Кудай.  Ал  адамга,  адамда  Кудайга  окшоштурулбайт.  Ал  адамзатты  адамдын  кейпине  кирбестен  адамдардын  арасынан  пайгамбарларды  жънът\ менен  куткарат.  Ошондуктан  анын  жиберген  бардык  элчилери,  алардын  катарында  Аз.Ыйса  дагы  инсан.  Бул  талашсыз.  Кудайдын  адамзатка  жиберген  эё  акыркы  дини  ислам,  эё  акыркы  пайгамбары  Аз.Мухаммед , эё  акыркы  ыйык  китеби  Кураны-Керим  болуп  эсептелет.  Ислам  дининин  ишеним  негиздерин  белгилеген  аяттардын  кээ бирлерин  атап  ътъл:           

“( Оо элчим)  Инсандарга  мындай  кайрыл:  Кудай  биръъ. Кудай  эч  нерсеге  муктаж  эмес (бардык  нерсе  Кудайга  муктаж, бирок  ал  эч  кимге  муктаждыгы жок).  Ал  туудурбады  жана туулбады.   Ага  теёдеш  эч  ким  жок. (Ихлас  сръс, 1-4- аяттар)            

“Кудайдын  сага  жиберген  кабарларына   Кудайдын  элчиси  да,  ага  ишенгендер да  ынанды. Баарысы  Кудайга,  анын  периштелерине,  анын  ыйык  китептерине,  анын  пайгамбарларына  ишеништи. Биз  пайгамбарлардын  эч  кимисин бири-биринен  айрымалабайбыз. Пайгамбарлардын  айткандарын  уктук  жана  ага  моюн  сундук.  Оо  Кудайым  биздин  кетирген  кнъълърбзд  кечир.  Кайтуу  жалгыз  сага“  дешти.  (Бакара  сръс,  285 - аят)           

“Элчим, аларга  мындай  деп  айт: Оо  китеп  ээлери!  Сиз  менен  бизге  орток  болгон  бир  съзгъ  келиёиз.  Кудайдан  башка  нерсеге  табынбайлы;  ага  шерик  кошпойлу  жана  Кудайды  унутуп  бири-бирибизди  Кудай  катарында  кър\гъ  аракеттенбейли.   Эгер  алар  дагы  бир  жолу  Кудайдан  жз  бурушса  кбъ  болгула  биз  мусулманбыз  деп  айткыла” (Али  имран  сръс,  64- аят)           

“Кудай  таала:  Оо  Мариям   уулу  Ыйса!  Бткл  адам   баласына мени  жана  энеми    Кудайдан  башка  эки  Кудай деп  билиёиз”  деп  сен  айттыёбы деп  сураганда  анын  жообу:” Эч  качан!”Сага  сыйынуу менен  баш  ийемин :  акым  болбогон  нерсени  айтуу  мага  туура  келбейт.  Эгер  мен  айтканда  сен  аны  билет  элеё.  Сен  менин  ичимдеги  нерселердин  баарын  билесиё,  бирок  мен  сендеги  ойлорду  эч  качан  беле  албаймын.   Сырлардын  баарын    кемчиликсиз  билген    жалгыз  гана  сенсиё. “ (Маиде  сръс, 116 -аят )                

“Оо  китеп  ээлери !  Диниёизде  ътъ  ашыкча  кетпеёиз   жана  Кудай  тууралуу   чындыктан  башка  нерсе   сйлъбъёз.  Мариямдын  уулу  Ыйса  Мессия ,  жалгыз  гана  Кудайдын  элчиси,  ал  Кудайдын  Мариямга  “болсун”  деген  съзнн  натыйжасы.   Андан  келген  рух.  Мындай  учурда   Кудайга  жана анын  пайгамбарларына  ыйман  келтириёиз. Кудай  чъъ  деп  айтпаёыз,  сиз  чн  жакшылык  бул  ишти  таштоо.  Кудай  жалгыз  гана.  Анын  бала-чакасы  жок.   Къктъ   жана  жерде  эмне  болсо  мунун  баары  Кудайдыкы  деп  эсептелет. Башкаруучу   Кудай  ъз, ошол  жетет.”(Ниса  сръс, 171-аят)             

“Кудайга  Кулдук  ургула  жана  ага  шерик  издебегиле. Ата-энеге,  ага-тууганга,  жетим-жесирлерге,  бей-бечараларга,  жакын-алыс  конушуга,  жакын  досторго, жолоочуларга жана  кол  астынызда  кызмат  кылгандарга (кул, кун, уй  кузматчысы  ж.б.)  жакшы  мамиле  жасаныз.  Акыйкатта  Кудай   мактаанчактарды   жана  менменсингендерди  суйбойт.”  (Ниса  суросу,  36-аят)           

“Мухаммед -  Кудай  тааланын  элчиси.....” (Фетих суросу, 29-аят)           

“Мухаммед  силердин  араныздардагы  эркектердин  эч  биринин  атасы  эмес.  Бирок  ал  Кудайдын  элчиси  жана  пайгамбарлардын  акыркысы.  Кудай  таала  бардык  нерсени  билет.” (Ахзап  суросу,40-аят)                       

Куноо,  жаза жана  жоопкерчилик  жеке адамга таандык            

Курандын  негизги  максаты   жер  жузундо  адеп-ахлактуу коом  тузуп  бул  коомдун  жардамы  менен  инсандыктын тупку  баалуулуктарын жана инсан укуктарын коргоо. Муну иш жузуно ашыруу алгач индивидден (жеке адамдан) башталат. Куран жеке жоопкерчиликти   Кудайга  моюн  сунууну, кызмат милдеттенмелерине ээ болгон адамдарды калыптандыруу менен татыктуу коомду тузууну максат кылат. Ар бир индивид озунун моюнуна тушкон диний же болбосо дуйнолук милдеттерди аткарууга  жооптуу. Кудайга ишенген ар бир адам жакшылык иштерин жасоодо  жана  тынчтыкта жашоодо оз ара жардамдашуулары жана жарышуулары керек,бирок жамандык иштерде жана  биири-бирине душмандык кылууда эч качан жардамдашпоолору зарыл. Христиандыктагыдай туулгандан тартып куноокорлук ишеними сыяктуу эмес исламда ар бир инсан  куноосуз жана айыпсыз болуп туулат.  Адам атанын же болбосо  жасаган куноолорунон  жооптуу эмес,  бирок оз эрки менен жасаган кыймыл аракеттерине жооп берет.            

“Алар отмуштогу эл. Аларга оздорунун алганы, силерге озунордун алганынар таандык. Силер алардын жасагандарынан жоопкер эмессинер.” (Бакара суросу, 134-аят)           

“Адам баласы кылган кызматына жараша гана сый корорун билгиле.” ( Нежм суросу, 39-аят)           

“Ким кыпындай жакшылык кылса, анын узурун корот, ошондой эле ким кыпындай жамандык кылса, ал анын жыйынтыгын корот.” (Зилзал суросу, 7-8-аяттар)           

“Ким (Кудай алдында ) жакшылык кылса ага жакшылыгынын он эсеси кайтарылат. Ким жамандык кылган болсо, ага кылган жамандыгына жараша жаза берилет. Аларга акйкатсыздык кылынбайт.” (Энам суросу, 160-аят)           

“Алардын бир тобунун куноо жасоодо, душмандык кылууда жана арам нерселерди жеп-ичуудо бири-бири менен жарышканын коросун. Жасагандары ушунчалык жаман.” (Маиде суросу, 48-аят)           

“........андай болсо жакшы иштерде бири-биринер менен жарышкыла. Акыры баарынар Кудайга кайрылып келесинер” (Маиде суросу, 2-аят)           

“........жакшы иштерде бири-бириниздерге жардамдашыныз, куноо жасоодо жана душмандык кылууда эч качан жардамдашпаныз. Кудайдан коркунуз, анткени Кудайдын жазасы ото оор.” (Маиде суросу, 2-аят)           

“Ким акыйкат жолун тандаса , аны озунун пайдасы учун тандаган болот. Кимде ким туура жолдон чыкса , озуно зулумдук кылган болот. Эч бир кунокор башка бироонун куносун которбойт. Биз бир пайгамбар жиберилмейинче эч кимдм азапка салбайбыз” (Исра суросу, 15-аят)                       

Кудайга ишенгендер бири-бирине жолок болууларынын зарылдыгы            

Куран адамзатты болунуп жарылууга алып баруучу соз жана иш-аракеттерден алыстоого, ишенимдегидей кыймыл-аракетте да бирдиктуу болууга чакырат.           

“ Баарыныздар бирдикте Кудайдын буйруктарына бек болунуздар, болунуп жамандыкка барбаныздар, Кудайдын сизге берген ырыскыларын эстениз. Силер бири-биринерге душман болуп турган кезде башынарды бириктирип жана анын кудреттуулугу менен ага-тууган болдунуздар. Ошондой эле сиздерди азап отуна жакындап калаган учурда да куткарган эмес беле. Ошондуктан Кудай таала аяттарын сиздерди туура жолго салуу учун чечмелоодо”. (Али-имран суросу , 103-аят)            “

Мусулмандар бир-бири менен боордош. Ошондуктан боордошторунуздун араларын жакындаштырыныздар жана Кудайдан коркунуздар, балким сиздерге ырайым болоор. (Хужурат суросу, 10-аят)            

Адилеттуулуктун жана акыйкаттуулуктун корголушу            

Куран учурдагы коомчулукта ото коп кездешкен, адамга адилетсиздик жасоо, бироонун акысын оз жакындарынаоткоруп беруу сыяктуу социалдык проблемаларга себепчи болгон ар турдуу аракеттерге тыюу салат. Адилеттуу мамиле жасоону алдынкы планга коет.           

“Оо, Кудайга ишенгендер! Адилеттуулук учун курошкуло. Ата- эненерге, жакын туугандарынарга же озунорго  каршы чыксанар да Кудай алдында кубого откуло. Мейли жарды, мейли бай бол- Кудай экооно тен калыс. Адилеттиктен тайбас учун кунумдук жыргалга азгырылбагыла. Эгер куболук кылуудан качсаныз Кудай жасаганынызга кабардар.” (Ниса суроосу 135 аят)            

“Оо, ыйман келтиргендер! Кудай таала учун чындыкты (акыйкаттыкты) ишке ашырган, адилеттуулук менен куболук кылган адамдардан болунуз. Кайсы бир жамаатка карата Сиздин кастыгыныз, душмандыгыныз Сизди адилетсиздикке алып барбасын. Адилеттуу болунуз бул такыбалыкка жакыныраак. Кудайга каршы чыгуудан коркунуз. Албетте, Кудай таала Сиздин кылып жаткан ишиниздерден кабардар. (Маиде суроосу 8 аят)  

Билимдин, илимдин, акылдын жана ой жугуртуунун маанилуугу            

Куран инсандардын  эмгектери, куч- кубаты менен пайда болгон тушунукторду оз ичине камтыбайт. Ошондуктан курандын 600го жакын аятында инсандарга ой жугуртууго, дуйно жузун, асманды, тарыхый чыгармаларды изилдоого, тарыхта аты аталган улуттардын жасаган иштерин уйронууго жана алардан улгу алууга угуттоп, илимдин баалулугуна конул бурууда. Бул жонундо куранда ото коп басым жасалган темалар иштин адептуу тарабын, ан- сезимдеги ойлорду кандай максатта колдонуу керек экендигин белгилеген. Адамдын ааламды жана андагы заттарды изилдоодогу тыянагы Кудайдын бар экендигинин жер жузундогу далили катары куранда корсотулгон. Заттардын башталышынын, аягынын изилдениши ким тарабынан жаралды жана эмне учун жаралганына ой жугуртуу керек. Курандын негизги максаты адеп-ахлакты, укуктуулукту, тажрыйбалуулукту жана башка нерселерди уйротуу эмес, жашоодо ан- сезимди туура колдонууга угуттоп жана туура мамиле жасоого уйротуу болуп эсептелет. Инсандар бардык нерселерди таанып билууго жетише албайт, жасаган иштеринде кемчиликтерди кетириши мумкун жана озунун коз- карашын озгорто алат. Кудай озунун чексиздикке ээ болгон сапаттарынын натыйжасында баардык нерселерди билет жана туйат, инсандар болсо козго корунбогон ааламды биле албайт. Куранда бул тууралуу маалыматтар томонку аяаттарда корсотулгон:            

“ Ал ( Алла таала) кунду, тунду ( карангылыкты, кундузду), кунду жана айды сиздин ( адамдардын) кызматынызга берди. Жылдыздар да Кудай тааланын буйругу менен жылат (кыймылга келет). Чындыгында, акылы менен ой- жугурткон адамдар учун коптогон далилдер бар. (Нахл суросу 12-аят).           

“( Оо пайгамбарым) мындай деп айт: жер жузуно саякат жасап, кыдырып коруп сизден мурдагылардын кандай жаман абалга тушкондугун корунуз. себеби алардын копчулугу буттарга сыйынгандар эле”.(Рум суросу 42-аят).           

“Сенен мурда да, оздоруно ыйык кабар келген кишилерден башкаларын сиздерге пайгамбар кылып жибербедик. Эгер билбесениз, билгендерден сурап алыныз”. (Нахл суросу 36-аят).            

“Маалыматыныз болбогон нерсенин артынан тушпонуз. Анткени кулак, коз жана конул булардын баары ал иштен жооптуу.” (Исра суросу, 36-аят)           

“Кудайдын асмандан суу жаадырганын корбодунбу. Аны менен бирге туркун тустогу момолорду жайнаттык. Тоолордон откон ак, кызыл тустогу жана капкара жолдорду жасадык.” (Фатыр суросу, 27-аят)           

“Адамда да, айбан-малда да ар кыл ондор бар. Кулдарынын ичинен жалгыз аалымдар гана Кудайдан коркушат. Акыйкатта, Кудай улук, кечиримдуу.” (Фатыр суросу, 28-аят)           

“......... (Оо пайгамбарым), аларга мындай деп айт: Бардык мезгилде эле билимдуулор менен билимсиздер бирдей болобу? Чындыгында, акыл-эси барлар гана муну туура тушунушот.” (Зумер суросу, 8-аят) 

Укук жана эркиндик (адам укуктары)                          

Адам укуктары жонундо ар турдуу баяндоолордо белгилегендей адам укуктарын жана эркиндиктерин негизги беш болумго болуп карашат.1. Ишеним жана ой жугуртуу эркиндиги. 2. Жашоо укугу.3. Акылдын жана инсан намысынын корголушу.4. Муундун жана ар-намыстын корголушу.5. Байлык укугу.            Ислам булардын корголушун 1400 жыл мурун коргоо алдына алган. Анын пайгамбары аз. Мухаммед 23 жылдык бир мезгил ичинде жасаган иштери башка адамдарга улгу болгон. Бул принцитерди ислам аалымдары тарыхта “Шарияттын максаттары” деп аташып жана ислам укук илиминин  негизине буларды жайгаштырган. Кунубуздо Ислам дуйносундо байкалгандай адам укуктарына каршы жасалган бузукулуктар, тарапкерлери болгон диндин озунон жана теориясынан эмес, азыркы учурда жаноодогу экономикалык, саясий жана коодук принциптерди пайда кылып жатат. Адамдын укугу жана эркиндиги тууралуу кээ бир аяттар томонкулор:           

“Динде кыйноо жок. Чындык менен адилетсиздик бири-биринен болунгон.” (Бакара суросу, 256-аят)           

“ Ошондуктан Исраил уулдарына томондогудой жазган элек: Кимде ким эч жанга зыян келтирбеген жана жер жузуно булук салбаган  бейкуноо адамды олтурсо, дуйно жузундогу бардык адамдарды олтургондой болот. Эгер ар бир адам бир адамды куткарып калса , анда ал бардык адамадарды куткарган болот. Пайгамбар аларга ачык айкын далилдерди алып келди, бирок андан кийин дагы алардын копчулугу жер жузундо ото эле ашыкча иш- аракеттерди жасашууда. (Маиде суроосу 32 аят)            

“Эч кандай себеп болбостон туруп Кудайдын жараткан инсандарынын жанын кыйбаныз”. (Исра суроосу 33 аят)              

Тынчтыкта жашоо ото маанилуу. Согуш коргонуунун айласыз чарасы.            

“Сиздерге каршы согуш жарыялагандарга Кудай жолунда Сиз да согуш жарыяланыз, ото эле чектен чыгып кетпениз, анткени Кудай чектен чыгып кеткендерди жактырбайт”. (Бакара суроосу, 190 аят)            

“... Эгер алар кол салууну токтотушса Сиз дагы согушбаныз. Душмандык кылуу жалгыз зулумдук кылган адамдарга гана жарашат”. (Бакара суроосу 193 аят)           

“... Тынчтык дайыма жакшылыкка алып барат”. (Ниса суроосу 128 аят) 

Негизги максат- адеп- ахлактуу адамдарды калыптандыруу жана татыктуу коомдорду тузуу.                       

Курандын. Ниетке негизги терминдеринен Салих (туура) амал тушунугу Кудай жолунда адамдарга адеп- ахлактуулукту милдеттуу турдо тушундуруу деген маанини берет. Куранда Кудай адамдын чындыкты коро билуу кучуно ээ экендигин корсоткон.?Адам Кудайдын ыраазычылыгы учунже эч нерсе себепчи болбостон да адеп- ахлактуу кыймылда боло алат. Куранда адеп- ахлак принциптери Кудайдын инсандардан озуно жана оз туруно кирген жыныстагыларга пайдалуу болгон жана керек болбогон мамилелер, журум турумдар ошондой эле байланыштарды оз ичине камтыйт. Бул темага байланышкан кээ бир аяттар томондогулор:           

“Албетте сен (Мухаммед) улуу адеп- ахлактуусун”. (Калем суроосу 4 аят)           

“Жер жузундо бой которуп, менменсинип жургон анткени сенин кучун жерди тен боло албайт же улуулугун боюнча тоолор менен таймаша албайсын”. (Исра суроосу 37 аят)           

“Алар такыба инсан болгондугу учун молчулукта да жокчулукта да бардык иштерди Кудайдын ыраазылыгы учун жасайт. Ачуулары келген учурларда сабырдуу болушуп жана адамдарды жасаган жаман иштерин кечиришет. Кудай жакшы мамиле жасагандарды суйот”.(Али- имран суросу, 134-аят)           

“Оо адамдар! биз сизди бир эркек менен бир ургаачы кылып жараттык. Ошондой эле бири- бириниздер менен алака куруп таанышуунуздар учун улуттарга жана урууларга болдук. Акыйкатта Кудай алдында эн такыба адам, андан ото корккон адам эсептелет. Чындыгында Кудай бардык нерсени билет жана ар нерседен кабарда”. (Хужурат суросу 13-аят)           

“Байлардын малдарынын бир болугу жетим-жесирлердин малы”.(Зарият суросу, 13-аят)           

“Алар кыйналып турган учурларда да тамак-ашын бей-бечарага, жетим-жесирге жана туткундарга берет”. (Инсан суросу, 8-аят)           

“Андай болсо эч качан жетимге зулумдук кылбагыла. Колун сунуп тамак-аш сураганга да жаман соз айтпагыла”. (Духа суросу, 9-жана 10-аяттар)           

“ Динди жалганга чыгарганды кордунбу? Андай адам жетимге жаман создорду суйлоп,  кордойт, бей-бечараларга тамак-аш берууго конулу барбайт”. (Маун суросу, 1,2,3-аяттар)           

“ Жетим жесир балдардын уйлонуу жашына келгенге чейин коз салыныз, эгер алар акылдуу бала болуп чоноюшса мал-мулкун колуна бериниз. “Чонойгондо толоп беребиз да”- деген умут менен аманат мал-мулкун тезинен иштетип жибербениз. Бай болгон адам ар-намыстуу болууга аракеттенсин, бей-бечаралар да колундагы малына жараша жеп-ичсин. Муктаждыктарына жана колундагы ырыскыларына жараша пайдалансын. Мал-мулкун оз колдоруна тапшырган учурда жанында куболору болсун. Эсбин суроочу катары Кудай озу жетет”. (Ниса суросу, 6-аят)           

“Оо чумконуп оронгон (элчим)! Ордундан тур жана адамдарга эскерт. Жалгыз гана Кудайдын улуулугун тааны. Кийиминди таза карма. Жаман иштерди аткарба. Жасаган жакшылыгынды коп коруп опколонбо”. (Муддесир суросу, 1-6-аяттар)           

“.... ушуну жакшы билип алгыла, Кудай тобо келтиргендерди да таза жургондорду да суйот”. (Бакара суросу, 222-аят)            “ Ортонордо соода сатыкта бир нерсени олчоп жатканыныздарда толук олчонуз жана туура тараза менен таразаланыз! Бул биринчиден эн жакшы, экинчиден  иштин жыйынтыгы да абдан жакшы болот”.  (Исра суросу, 35-аят)           

“Таразадан уруп калгандарга каргыштар болсун! Алар адамдардга олчоп берген  учурда кемитип беришет”. (Мутаффифин суросу, 1,2,3-аяттар)           

Уй-булонун улуулугу, андагы адамдардын арасындагы суйуунун жана сый-урматтын зарылчылыгы.                        

Куран, коомдун кун карамасы болуп эсептелген жана улантылуусу учун керектуу болгон уй-булого ото чон маани берет. Уй- булодогу адамдардын бири-бирине болгон милдеттерин орундатууларын жана ортолорундагы суйууну жана сый- урматты жогору баалоону каалайт.            

“Кудайым жалгыз озуно кулдук урууну, ата-энеге жакшы мамиле жасоону буюрду. Эгер алардан бири же экоо тен сенин жанында журуп карыса, аларга катуу соз суйлобой, кордобой, экооно тен жакшы соз суйлоп, конулун котор”. (Исра суросу, 23-аят)            

“Аларды аяп ак конулун менен боорукердик кыл жана “Оо Кудайым! Жаштыгымда алар мени кантип остургон болсо, эми сен аларга боорукердик кыл”-деп дуба кылгыла”. (Исра суросу, 24-аят)           

“Ачарчылык келип аргасыз калган учурларда да, балдарынардын жанын кыйбагыла. Биз аларга да, силерге да ырыскынарды беребиз. Жаш балдарды олтуруу- кечирилгис оор куноо”. (Исра суросу, 31-аят)           

“Тируулой жерге комулгон кыздар, кайсы куноосу учун олтурулгондугу суралганда......”. (Теквир суросу, 8,9-аяттар) 

Экологиялык тен салмактуулуктун сакталышы.              

Курандын коз карашы боюнча, адамдын жаратылыш менен болгон байланышын томондогудой билдирет: Биринчиси, жаратылыш адамдын байлыгы эмес, Кудайдын байлыгы. Экинчиси, жаратылыштын закон ченемдуулугунун сакталышы белгилуу куралдардын негизинде каалагандай озгортуулорду жасаган адамдын буйругунда. Табият озгоро турган тузулушто жаратылган. Учунчусу, адам баласынын жаратылыштан  пайдалануусунда жана аны колдонууда адептуу мамиле жасоого милдеттуу. Тортунчусу, Кудай таала инсандардан, так билимдерди, жаратылыштын тен салмактуулугун, кооздугун тузгон закондорду изилдоосун жана аны тушунуусун каалайт. Бешинчиси, инсандын адамдар менен же айлана- чойросу менен болгон байланыштарынын негизинде адилет жана жакшылык тушунугу бар. Алтынчы, Кудай жараткан бул ааламдын тен салмактуулугу ошол эле бойдон сакталышы керек. Жетинчи, айлана- чойро жалгыз гана тарыхта жашап откон элдерге жана бугунку кундо жашап жаткан жаштарга таандык болбостон келечектеги муундарга да Кудайдын берген жакшылыгы. Сегизинчи, ар бир мусулман айлана- чойросунон пайдалана алат, бирок ото ашыкча жана жоопкерсиздик тушунугундо аракеттенип ысрап кылбоосу керек. Исламда айлана-чойро адебинин тушунугундо  бардык бул негиздер жана баалуулуктар негиз алган. Бул темаларга байланыштуу аяттар томондогулор.            

“Оо чумконуп оронгон (элчим). Ордунан тур жана адамдарга эскерт. Жалгыз Кудайынын улуулугун тааны. Кийиминди таза тут. Жаман иштерден алыста. Жасаган жакшылыгынды коп коруп опколонбо”. (Муддесир суросу 1-6-аяттар)            

“Оо адам баласы! дайыма мечитке барарынызда кооз жана таза кийиминерди кийгиле. Жегиле, ичкиле бирок ысрап кылбагыла. Анткени Кудай таала ысрап кылгандарды жактырбайт”. (Араф суросу 31-аят)           

“Дуйнодо тынчтык окум суруп турган кезде  булук салбагыла. Кудайдан коркуп жана умут менен дуба кылгыла. Акыйкатта жакшылык кылгандарга Кудайдын мээрими тийет”. (Араф суросу 56-аят)           

“Сен Кудайдан акырет журтун каала, бирок, бул дуйнодогу шыбаганды унутпа. Кудай сага ырайым кылгандай, сен да адамдарга ырайым кыл. Жерде жашап бузукулук кылба. Ал акыйкатта бузукулук кылгандарды жек корот”. (Касас суросу 77-аят)           

“Адамдардын кылган жамандыктарынын натыйжасында жерде жана денизде тен салмактуулук бузулду. Кудай Таала алардын жасаган иштерине жараша азап берсин. Балким ошондо гана кыянат кылуудан кайтаар”. (Рум суросу 41-аят)            “...

Алардын ичинде тазалыкты суйгон адамдар бар. Кудай дагы коп тазалангандарды жактырат”. (Тевбе суросу 108-аят)           

Ден соолукка, акылга жана коомго зыян келтирген наркотикалык заттар менен жана адепсиздик менен курошуу            

Куран, адамды оз ден соолугуна жана ошондой эле коомдогу жеке адамдарга зыян бере турган иш-аракеттерди жасоосун адепсиздик катары эсептейт. Анткени мындай иш-аракеттер адамдардын арасында кек сактоого жана душмандыкка алып бара тургандыгын баса белгилейт.            

“Оо ыйман келтиргендер! шарап, кумар, таш солокоту (буттар) пал жана чек таштоо булардын баары шайтандын иши. Ошолордон оолак болсонор, балким бактылуу болорсунар. Шайтан сизди азгырып шарап менен мас кылып жана кумар менен жанылтып, биринди-бирине кас кылып сизди намазга тургузбай Кудайды унуттургусу келет. Эми булардан баш тарттынарго деп ойлойм”. (Маиде суросу 90-91-аяттар)           

“Ак нике бузуп, ойнош кутпонуз. Анткени бул жийиркеништуу ыпылас жол”. (Исра суросу 32-аят)           

Кудайга кулдук уруу (ибдадат кылуу)                      

Куранда ибадат тушунугу белгилуу убакытка жана белгилуу мекенге таандык турдо ибадат кылууну ичине алуу менен бирге Кудайга иман келтируудон тартып, анын ан сезимине ылайык ар турдуу адеп ахлактуу мамиле жасоого чейинки бардык кыймыл аракеттерди оз ичине камтыйт. Мындай туура мамиле жасоолор инсандын жашоосунун бардык жааттарында иш жузуно ашышы мумкун. Намаз, орозо тутуу, зекет беруу жана ажыга барууга окшогон ибадаттар негизинен “Кудайга кулдук уруу” деген тушунукто, Кудайдын адамга берген чексиз ырыскыларына каршы адамдын ага баш ийип анын барктуулугун таануусу жана анын бардык адеп ахлак жонундогу буйруктарын орундатуу менен ишке ашат. Намаз, орозо жана ажылык ибадаттары, Кудай менен инсандын ортосундагы моралдык, адептик байланышты коргойт. Адамдын Кудайга жасаган сый урматын эске алуу менен адамды ар кандай жамандыктардан алыстатат жана натыйжада аны табигый, рухий тазалыгын коргоо алдына алат. Бул ибадаттар парз, б.а. Кудай адамдардан бул ибадаттарды оз каалоолору менен эркин аткарууларын каалаган. Кудай кылынган бул ибадаттардан пайда да таппайт муктаждыгыда жок, буларга муктаж болгон жалгыз гана адам баласы болуп сааналат Бул темадагы кээ бир аяттар томондогулор:            

“Ал(Кудай) асмандын, жердин жана жер менен асманда тургандардын жаратканы; андай болсо ага таазим кылып, сыйынганында сабырдуу бол. Ага (Кудайга) аты уйкашты укканын барбы деги?” (Мариям суросу, 65-аят)           

“Оо Мухаммед! Биз акыйкат катарында бул китепти сага жоноткондугубуз шексиз. Андай болсо сен дагы динди Кудайга ыйгарып, ага чын ыкласындан кулдук ур”. (Зумер суросу, 2-аят)           

“Намаз окугула, зекет бергиле! Мурдатан озунор учун кылган бардык жакшылыгынар Кудайдан кайтат. Акыйкатта Кудай таала алардын эмне кылышканын коруп турат”. (Бакара суросу, 110-аят)           

“Оо ыйман келтиргендер! Орозо кармоо сиздерден мурункуларга парз болгондой эле, Кудайга каршы чыгуудан алыстасын деп сизге да белгилуу кундордо парз кылынды”. (Бакара суросу, 183-аят)           

“Колунда бар адамдардын Кабаны зыярат кылуулары керек. Бул Кудайдын адамдарга берген милдеттенмеси. Кимде ким муну четке какса, Кудай эч кимге муктаж эмес”