Prof.Dr. Sönmez KUTLU, Din Anlayışında Farklılaşmalar Türkiye'de Alevilik-Bektaşilik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003, 45 ss.

 Bu kitabın içeriği, din anlayışında farklı yorumlar ve Türkiye'de Alevilik-Bektaşilikle ilgili merak edilen bazı sorular ve kısa cevaplarından oluşmaktadır. DİB'nın kitabın II. baskısında düzeltmeler adı altında bazı değişiklikler önermesi üzerine,  kitabın ikinci basımına izin verilmemiştir. DİB'ndan alınarak daha sonra bastırdığım Alevilik-Bektaşilik Yazıları adlı kitabın 3. bölümüne  konulmuştur. Bu kısımdan, sooru-cevap formatı kaldırılarak yeniden başlıklandırılmıştır. Gerekli yerlerde bilgiler genişletilmiş ve yeni konular ilave edilmiştir.

DİN ANLAYIŞINDAKİ FARKLILAŞMALAR VE

TÜRKİYE’DE ALEVİLİK-BEKTAŞİLİK..

1- Dinler Tarihi alanında yapılan araştırmalar dinlerin tarihinin insanlık tarihi kadar eski olduğunu ve her dinin farklı dönemlerde değişik toplumlarca  farklı anlaşıldığını ve yaşandığını ortaya koymaktadır. Diğer dinlerde olduğu gibi İslam tarihinde de birbirinden farklı din anlayışları ve yorumları ortaya çıkmıştır. Bütün bu farklı anlayışların ortaya çıkışını anlayabilmek için din olarak İslam iyi anlamak gerekir. Barış dini olan İslam ne anlama gelmektedir ve onun evrensel mesajının amaçları nelerdir?.

 2- Hz. Peygamber döneminde müslümanlar fırka ve mezheplere ayrılmamış idi. Onun ölümünden kısa bir süre sonra yaşanan siyasi, tarihi, ekonomik, sosyal ve dini hadiselerin neticesinde pek çok anlaşmazlık ortaya çıktı ve bir süre sonra toplumsal taban bularak fırka ve mezhebe dönüştü. Fırka ve mezhep nasıl tanımlanabilir?. 3 

3- Bütün dini oluşumların ortaya çıkışını hazırlayan sosyo-ekonomik, siyasi, psikoljik, etnik, kültürel, dini ve felsefi pek çok sebep bulunmaktadır.  Mezheplerin ortaya çıkış sebeplerinden insan unsurunun ve insanın tabiatındaki psikolojik eğilimlerin rolü nedir?.

4- Mezheplerin ortaya çıkısında siyasî-kültürel yapının ve sosyal değişmenin rolü nedir?.

5- Mezheplerin ortaya çıkışında insan unsuru, toplumsal yapı ve siyasi durum kadar doğrudan etkili olmasa da dolaylı olarak dinî metinlerin de rolü vardır. Kur'an ve hadisler, farklı anlayışların doğuşu ve kurumsallaşmasında nasıl etkili olmaktadır?.

6- Mezhepler, dine farklı yaklaşım biçimlerini temsil ederler. Ancak bazen mezhepler din gibi algılanmıştır. İslam tarihinde din ile mezhepler arasındaki ilişki ne şekilde olmuştur?.

7.İslam düşünce tarihinde  mezhep ve fırkalar ortaya çıkmasında ve kurumsallaşmalarında siyasetin büyük bir rolü vardır. Kur’an, hadis ve İslam kültüründe Din-Siyaset ilişkisi nasıl algılanmıştır?.

8. İslam tarihinde onlarca itikadî-siyasî ve fıkhî-amelî mezhep ortaya çıkmıştır. Geçmişte bunlar çeşitli şekillerde anlaşılmış ve yorumlanmıştır. Bunların bugün için değeri nedir?.

9- Tepkisel-Kabîlevî din anlayışı ve temsilcileri hakkında bilgi verirmisiniz?.

10- Akılcı-Hadârî din anlayışı ve temsilcileri hakkında bilgi verir misiniz?.

12- Politik-Karizmatik liderci din anlayışı ne demektir ve temsilcileri kimlerdir?.

13- İnzivâci-Keşifçi din anlayışını ne demektir ve temsilcileri kimlerdir?.

14- Türkler tarihte hangi siyasî ve itikadî mezhepleri benimsemiştir?.

15- İslam'ın ilk dönemlerinde ortaya çıkan bu din anlayışlarının ve farklı hayat tarzlarının ülkemizdeki farklı din anlayışlarını ve hayat tarzlarını nasıl etkilemektedir?.

16- Anadolu ve Balkanlar’da etkili olana tarikatlardan birisi olan Bektâşîlik ne zaman ortaya çıkmış ve toplumsal hayatı nasıl etkilemiştir?.

17- Alevî ve Kızılbaş isminin anlamı nedir?.

18- Alevîlikle Bektaşilik arasındaki ilişkiyi açıklarmısınız ?.

19- Alevilik-Bektaşiliğin, dini statüsü nedir ?  İslam Mezhepleri Tarihi'nin  kriterlerine göre mezhep midir?.

20- Hacı Bektaş Velî kimdir?.

21- Hacı Bektaş Velî’nin Makâlât adlı eseri ve içeriği hakkında bilgi verir misiniz?.

22- Alevi-Bektaşi yorumunun arka planında etkili olan sosyal ve kültürel yapılar hakkında  bilgi verir misiniz?.

23-Anadolu Türk Aleviliği ile İran Ca'feri Şiiliği arasında bir bağlantı kuranlar ve bu ikisinin tamamen farklı olduğunu ileri sürenler vardır. Bu konuda neler söyleyeceksiniz?.

24- Alevi-Bektaşi geleneğini günümüze ulaştıran temel kaynaklar nelerdir?.

25- Alevîler arasında en çok okunan ve Buyruk adıyla bilinen eserler nasıl oluşmuştur?.

26- Buyruk adlı eserde hangi konular ele alınmaktadır?.

27- Kur'an-ı Kerim bütün müslümanların ortak kitabıdır. Dolayısıyla Alevilik-Bektaşilikte de en çok okunan bir kitaptır. Alevi-Bektaşilerin Kur'an'la ilgili temel görüşleri nasıldır?.

28- Alevi-Bektaşi din anlayışında  Hz. Peygamber sevgisinin yeri nedir?.

29- Alevi-Bektaşi din anlayışını oluşturan temel kaynaklarda ve 4 kapı kırk makam anlayışında namaz, oruç, hac ve zekat gibi ibadetler nasıl ele alınmaktadır?.

30- Alevi-Bektaşilerde  Ehl-i Beyt sevgisi nasıl anlaşılmaktadır?.

31- Ülkemizdeki Alevi-Bektaşi kültürü ile ilgili bilimsel araştırmalar yeterli düzeyde midir?.

32- Tarikat niyazının (Âyin-i Cem) yapıldığı mekanlar olarak işlev gören, ancak bugün farklı şekilde algılanan Cemevlerinin dinî ve hukukî statüsü nedir?.

33- Alevilik-Bektaşiliğin Diyanet İşleri Başkanlığı’nda temsili ile ilgili son zamanlarda yoğunlaşan talepler  nasıl açıklanabilir?.

34- Eğitim sisteminde farklı din anlayışları nasıl verilebilir?.

35- Alevi yorumla Sünni yorum farklılığı,  aşkın olan Allah'la ilgili teolojik ve dinsel bir farklılık mıdır? Yoksa birçok etkenlerle oluşmuş tarihsel-siyasi bir farklılık mıdır?.

36- Hep beraber yaşadığımız ülkemizde farklılıklarımızı ayrılığa dönüştürmeden bize ait inanç ve düşüncelerimizle bir arada yaşama kültürü nasıl oluşturulabilir?.

37- Alevi-Bektaşilerle Sünniler arasında birbirini doğru bir şekilde tanıyamamaktan kaynaklanan birtakım yanlış yargılar söz konusu olabilir. Bunların bertaraf edilebilmesi ve farklılıkların zenginliğe dönüştürülmesi nasıl gerçekleşir?.

38- Toplumu  bilgilendirmede ve yönlendirmede din görevlilerine ne gibi görevler  düşmektedir?.

39- Her yıl Muharrem ayında Aleviler ve Şiiler Niçin yas tutarlar? Geçmişte meydana gelen Hz. Hüseyin'in şehid edilmesi gibi fevkalâde üzücü hadiselerin olumsuz etkilerinin toplumsal hafızada canlı tutulmaya çalışılmasının anlamı nedir?.