Mezhepler Tarihine Giriş

Değerler Eğitim Merkezi tarafından yayımlanan bu eser, Mezhepler tarihinin gelişimi, kavramları, eserleri, sorunları ve modern dönemde mezhepler tarihi yazıcılığı gibi temel sorunları içermektedir. YENİ

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR. 6

GİRİŞ. 1 

BİRİNCİ BÖLÜM.. 3

MEZHEPLER TARİHİ’NİN TANIMI, AMACI, LÜZUMU VE DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ 3 

I. MEZHEPLER TARİHİ’NİN TANIMI. 3 

II. MEZHEPLER TARİHİ’NİN AMACI VE LÜZUMU.. 4 

III. MEZHEPLER TARİHİNİN  DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ. 4 

A. KELAM... 5 

B. İSLAM TARİHİ 5

C. DİNLER TARİHİ VE DİN FENOMENOLOJİSİ 6 

D. DİN SOSYOLOJİSİ 7E. DİN PSİKOLOJİSİ 7

İKİNCİ BÖLÜM.. 9 

MEZHEPLER TARİHİNİN İNCELEME ALANLARI VE TEMEL KAVRAMLARI 9

I. MEZHEPLER TARİHİ’NİN İNCELEME ALANLARI. 9 

A. MEZHEP İSİMLERİNİN AÇIKLANMASI 9 

B. MEZHEPLERİN DOĞUŞ SEBEPLERİ 9

C. MEZHEPLERİN TEŞEKKÜL SÜRECİ 9 

D. MEZHEPLERİN MEKAN VE COĞRAFYAYLA İLİŞKİSİ 10

E. MEZHEBİN   HANGİ KİŞİ/KİŞİLER VEYA  TOPLUMSAL YAPIYLA BAŞLADIĞI 10

F. MEZHEPLERİN İLK VE SONRAKİ TEMSİLCİLERİ 10 

G. MEZHEPLERİN TEMEL FİKİRLERİ  VE KAVRAMLARI 10

H. MEZHEPLERİN EDEBİYATI 10

İ. MEZHEPLERİN FIRKALARA VEYA ALT GRUPLARA AYRILIŞI 11 

K. MEZHEPLERİN YAYILDIĞI BÖLGELER.. 11 

L. DİĞER  MEZHEPLERLE İLİŞKİLERİ VE TARTIŞMA KONULARI 11M. MEZHEPLERİN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU.. 11 

N. MEZHEPLERİN İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI 12

O. MEZHEPLERLE İLGİLİ YAPILAN ÇAĞDAŞ ARAŞTIRMALAR.. 12 

II. MEZHEPLER TARİHİ’NİN TEMEL KAVRAMLARI. 12

A. FIRKA, FIRKAY-I NÂCİYE VE MEZHEP.. 12

B. MAKÂLE VE MAKÂLÂT. 13

C. MİLEL VE NİHAL.. 13

D. EHL-İ SÜNNET VE’L-CEMÂ’AT VE EHL-İ FURKAT. 14

E. EHL-İ BİD’AT/ASHÂBU’L-BİD’A VE EHLU’L-EHVÂ/ASHÂBU’L-EHVÂ.. 14F. HAKK/ EHL-İ HAKK-BATIL / EHL-İ BATIL.. 15

III. DİN-MEZHEP İLİŞKİSİ. 15

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM.. 18

MEZHEPLERİN DOĞUŞ SEBEPLERİ VE ZİHNİYETLER OLARAK TİPOLOJİLENDİRİLMESİ 18

I.  MEZHEPLERİN ORTAYA ÇIKIŞ SEBEPLERİ. 18

A.İNSAN UNSURU.. 18

B.TOPLUMSAL YAPI 18

C. SİYASÎ OLAYLAR.. 19

D. ESKİ KÜLTÜR VE MEDENİYETLER.. 20

E.DİNİ METİNLER.. 22

II. MEZHEPLERİN ZİHNİYETLERE GÖRE TİPOLOJİLENDİRİLMESİ. 23

A. TEPKİSEL-KABÎLEVÎ DİN ANLAYIŞI 23 

B. AKILCI-HADÂRÎ DİN ANLAYIŞI 24

C. GELENEKÇI-MUHAFAZAKÂR DİN ANLAYIŞI 25 

D. POLİTİK-KARİZMATİK LİDERCİ DİN ANLAYIŞI 26 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM.. 28 

MEZHEPLER TARİHİ BİLİMİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ 28

I. MEZHEPLER TARİHİ BİLİMİNİN DOĞUŞUNU HAZIRLAYAN SEBEPLER.. 28

II. MEZHEPLER TARİHİ BİLİMİNİN GÜNÜMÜZE KADAR GEÇİRDİĞİ EVRELER.. 29 

A. BAŞLANGIÇ DÖNEMİ 29

B. TEDVÎN VE TASNİF DÖNEMİ 30 

C. OLGUNLUK DÖNEMİ 33 

D. TAKLÎD VE DARALMA DÖNEMİ 36

BEŞİNCİ BÖLÜM.. 38 

MEZHEPLER TARİHİ’NİN  TEMEL KAYNAKLARI 38 

I. KALHÂTÎ (IV/X. ASIR), EL-KEŞF VE’L-BEYÂN’IN MEZHEPLER KISMI. 38 

II. EBÛ MUTİ' EN-NESEFÎ MEKHÛL B. FAZL (318/930), KİTÂBÜ'R-RED ALE'L-BİDA' 39 

III. EBÛ'L-KÂSIM ABDULLAH B. AHMED B. MAHMUD EL-BELHÎ EL-KA‘BÎ EL-HORASANÎ (319/931), KİTÂBU’L-MAKÂLÂT.. 40 

IV.  EBÛ MUHAMMED EL-HASAN B. MÛSÂ EN-NEVBAHTÎ EL-BAĞDÂDÎ (311/923): FIRAKU’Ş-ŞÎA.. 41

V.  EBÛ TEMMÂM EL-İSMÂİLÎ EL-HÂREZMÎ (IV./X. ASIR ?), KİTÂBU'Ş-ŞECERE (BÂB EŞ-ŞEYTÂN KISMI). 42 

VI.  İBN HAZM EBÛ MUHAMMED ALİ B. AHMED  B. SAÎD EL-ENDÜLİSÎ(456/1064),  EL-FASL FÎ'L-MİLEL VE'L-EHVÂ’ VE'N-NİHAL.. 43 

VII. EBÛ MUHAMMED EL-YEMENÎ (VI./XII. ASRIN BAŞLARI ?), KİTÂBU’L-FIRAK (AKÂİDÜ'S-SELÂSE VE  SEB'İN FIRKA). 45 

VIII. EBÛ’L-HASAN EL-EŞ'ARΠ ALİ B. İSMÂÎL (324/941), MAKÂLÂTÜ'L-İSLÂMÎYYÎN VE İHTİLÂFÜ'L-MUSALLÎN.. 47 

IX. KLASİK MEZHEPLER TARİHÇİLERİNİN MEZHEPLERİ ELE ALIŞ YÖNTEMLERİ. 50 

A. TARİHSEL VEYA BETİMLEYİCİ YÖNTEM... 50

B. ANALİZ VE KARŞILAŞTIRMA YÖNTEMİ 50

C. ELEŞTİREL ANALİTİK YÖNTEM... 50

D. SAVUNMACI VE REDDİYECİ YÖNTEM... 50

E. COĞRAFÎ DAĞILIMA GÖRE İNCELEME.. 51 

F. FIRKALARI ALFABETİK SIRAYLA İNCELEME.. 51 

ALTINCI BÖLÜM.. 52 

MEZHEPLER TARİHİ’NİN SORUNLARI 52 

I. MEZHEPLER TARİHİ  KAYNAKLARININ GÜVENİLİRLİĞİ SORUNU.. 52 

II. MEZHEPLERİN TASNİFİ SORUNU.. 53 

III. MEZHEPLERİ İSİMLENDİRME SORUNU.. 55 

A. BİR ALİMİN VEYA KURUCU KABUL EDİLEN BİR ŞAHSIN ADINA NİSBETLE İSİMLENDİRME.. 55

B. TERİMLERE VEYA FİKİRLERE DAYALI İSİMLENDİRME.. 55 

C. FIRKALARI İLK ORTAYA ÇIKTIKLARI YERE VEYA GÜÇLÜ OLDUKLARI ŞEHRE NİSBETLE İSİMLENDİRME.. 56 

D. AŞAĞILAMA VE HAKARET AMAÇLI İSİMLENDİRME.. 56 

E. TARİHÎ BİR OLAYA DAYANDIRMAK SURETİYLE İSİMLENDİRME.. 57 

F. AYET VE HADİSLERDE GEÇEN KELİMELERDEN HAREKETLE İSİMLENDİRME.. 57 

IV. KAVRAM KARMAŞASI SORUNU.. 57

V. MEZHEPLERİN İTİKADİ/KELÂMÎ YAPILAR OLARAK ELE ALINMASI SORUNU.. 58 

VI. MEZHEPLERİ HZ. PEYGAMBER VEYA İLK DÖNEMLE İLİŞKİLENDİRME SORUNU.. 59 

VII. TARİHSEL KİŞİLİĞİN MENKABEVÎ KİŞİLİKLE VEYA EFSANEYLE GERÇEKLİĞİN  KARIŞTIRILMASI SORUNU.. 60

VIII. FİKİRLERİN ANONİMLEŞTİRİLMESİ SORUNU.. 60

IX. MEZHEPLERİN GÖRÜŞLERİNİN  TESPİTİ SORUNU.. 61 

YEDİNCİ BÖLÜM.. 63

CUMHURİYET DÖNEMİNDE MEZHEPLER TARİHİ  VE TARİHÇİLİĞİ: YENİ METODOLOJİ ARAYIŞLARI 63

I. CUMHURİYET DÖNEMİNDE MEZHEPLER TARİHİ’NİN KISA TARİHÇESİ. 63 

II. CUMHURİYET DÖNEMİNDE MEZHEPLER TARİHİNDE YENİ AÇILIMLAR.. 64 

A.  SOSYAL-POZİTİVİST  (İÇTİMAİYÂTÇI) YAKLAŞIM: YUSUF ZİYA YÖRÜKÂN.. 64 

B. TARİHSEL-SOSYOLOJİK YAKLAŞIM: MUHAMMED B. TAVİT ET-TANCÎ 67 

C. NORMATİF-TEOLOJİK YAKLAŞIM... 69 

D. ZİHNİYET ÇÖZÜMLEYİCİ  PSİKO-SOSYAL YAKLAŞIM... 70

III. CUMHURİYET DÖNEMİNDE MEZHEPLER TARİHİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ. 71 

SONUÇ. 74

EKLER. 75 

EK 1: 75 

TABLOLAR LİSTESİ 75 

TABLO 1: MÜRCİÎ MAKÂLÂT GELENEĞİNDE MEZHEPLERİN 6 x 12 +1 = 73 FORMÜLÜNE GÖRE TASNİFİ. 75 

TABLO 2:  İSMAİLÎ MAKÂLÂT GELENEĞİNDE MEZHEPLERİN 24 x 3 +1 = 73 FORMÜLÜNE GÖRE TASNİFİ. 76 

TABLO 3: HADİS TARAFTARLARI MAKÂLÂT GELENEĞİNDE MEZHEPLERİN 18 x 4 +1 = 73 FORMÜLÜNE GÖRE TASNİFİ. 77

TABLO 4: MAKÂLÂT VE FIRAK KİTAPLARINDA MUTEZİLE’NİN ALT KOLLARI. 78 

EK 2: GÜNÜMÜZE ULAŞMIŞ MAKÂLÂT TÜRÜ ESERLER.. 80 

EK 3:  İSLAM MEZHEPLERİ KONUSUNDA İLERİ OKUMA İÇİN TÜRKÇE SEÇME BİBLİYOGRAFYA.. 83 

KAYNAKÇA

MEZHEPLER TARİHİNE GİRİŞ (TANITIM YAZISI)

Prof. Dr. Sönmez Kutlu

Dem, 1. Baskı, İstanbul, 2008, 204 s.

Tanıtım: Arş. Gr. Yaşar Kocadağ

Hz. Peygamber’in ölümünden sonra meydana gelen toplumsal değişimin sonucunda dinî ve siyasi gayelerle vücut bulmuş İslam düşünce ekollerini incelemek üzere doğan bilim dalına mezhepler tarihi diyoruz. Mezhepler tarihi İslam bilim tarihinde konuları, sorunları ve kendine özgü yöntemleriyle bağımsız bir disiplin olarak yerini almıştır. Bu bilimin temelleri, kendi görüşlerini açıklamak, yaymak ve muhaliflerinin eleştirilerine cevap vermek için küçük makaleler veya kitapçıklar yazan fırka mensuplarınca atılmış, daha sonra bu bilim, kişiler ve fikirler etrafındaki bütün siyasi ve itikadi zümreleşmeleri, teşekkül süreçlerini, tarihçelerini, fikirlerini, inançlarını, mensuplarını ve yayıldığı bölgeleri ele alan bilimsel hüviyete kavuşmuştur.  İslam Mezhepleri Tarihi’de usûl sorunu, fırkaların ortaya çıktığı andan itibaren, Mezhepler tarihi araştırmacılarını meşgul etmektir. Mezhepler/fırkalar konusunda bilimsel bilgi üretebilmek için farklı yazarlar, bu bilim dalına özgü bir yöntem geliştirmeye çalışmışlardır. Bunların ilklerinden birisi, İslam Mezhepler Tarihçiliğinin zirvesinde yer alan Şehristanî gelmektedir. O, el-Milel ve’n-Nihal adlı eserinde, Giriş kısmını bu konuya ayırmıştır. Beş Mukaddime’den oluşan bu bölüm, Mezhepler Tarihi geleneğinde son derece önemlidir. Modern dönemde ise Yusuf Ziya Yörükân, İslam Mezhepleri Tarihi’nde usûl sorunuyla yakından ilgilenmiş ve yeni açılımlar getirmiştir. Yakın dönemlerde ise, Ethem Ruhi Fığlalı, Hasan Onat ve Sönmez Kutlu Yörükân tarafından başlatılan çalışmaları sürdürmektedir. İSAV’ın İslam Mezhepleri Tarihi’nde Usûl Sorunu adlı ihtisas toplantısı, bu alanda üretilen bilginin yeniden değerlendirilmesine sebep olmuştur. Sönmez Kutlu ve Mehmet Ali Büyükkara’nın konuyla ilgili sunduğu tebliğler, alana yeni bir açılım getirmiştir. Kutlu, uzun zamandır konuyla ilgili yaptığı araştırmaları, Değerler Eğitim Merkezi’nin çeşitli bilim dallarıyla ilgili “giriş” mahiyetindeki bir projesi çerçevesinde, Mezhepler Tarihine Giriş adıyla  kitaplaştırmış ve okuyucunun dikkatine sunmuştur.

Mezhepler Tarihine Giriş, yedi bölüm ve eklerden oluşmaktadır. Mezhepler tarihi’nin Tanımı, Amacı, Lüzumu ve Diğer Bilimlerle İlişkisi adlı Birinci Bölüm’de mezhepler tarihinin tanımı yapılmış, amacı ve lüzumu incelenmiştir. Mezhepler Tarihi’nin diğer bilim dallarıyla ilişkisi başlığında Mezhepler Tarihi’nin kelam, İslam tarihi, dinler tarihi ve din fenomenolojisi, din sosyolojisi ve din psikolojisi bilim dallarıyla olan farklı ve benzer yönler analiz edilmiştir. İlk dönemlerde Kelam ilmiyle sıkı bir işbirliği içerisinde gelişmiş olan Mezhepler Tarihi’ni Kelam bilim dalından ayıran özellikler olarak yazar tarafından şunlar ifade edilmiştir: “Mezhepler Tarihi her bir mezhebin itikâdi ve siyasi görüşlerinin hangi şartlar içerisinde nasıl oluştuğunu kendi bütünlüğü ve insicamı içerisinde incelemektedir. Ayrıca Mezhepler Tarihi fikirlerin oluşum süreçlerini zaman-mekan ve fikir-hadise ya da hadise-fikir ilişkisi çerçevesinde açıklamaya çalışır. Kelam, klasik dönemde, İslam akidelerini daha ziyade, zaman ve zeminden, toplumsal yapılardan bağımsız olarak savunmak gibi bir görev üstlenmiştir. Mezhepler Tarihi, fikirlerin nüve hâlinden başlayarak son şeklini nasıl aldığı ve kurumsallaşarak fikrî zümrelere nasıl dönüştüğünü incelerken Kelam daha çok fikirlerin son şekliyle ve İslam akaidine ters düşen görüşlerin eleştirisiyle ilgilenmektedir. Mezhepler Tarihi, modern dönemde, klasik dönemdekine nazaran savunmacılıktan vazgeçip mezhepleri “ne ise o şekilde” betimleyici bir yöntemle ortaya koymaya çalışmaktadır.”

Mezhepler Tarihi’nin İnceleme Alanları ve Temel Kavramları isimli İkinci Bölüm, Mezhepler Tarihi’nin inceleme alanları, temel kavramları ve din-mezhep ilişkisi başlıklarından oluşmaktadır. Mezhepler Tarihi’nin inceleme alanları başlığında mezhep isimlerinin açıklanması, mezheplerin doğuş sebepleri, mezheplerin teşekkül süreci, mezheplerin mekan ve coğrafyayla ilişkisi, mezheplerin hangi kişiyle veya toplumsal yapıyla başladığı, mezheplerin ilk ve sonraki temsilcileri, mezheplerin temel fikirleri ve kavramları, mezheplerin edebiyatı, mezheplerin fırkalara veya alt gruplara ayrılışı, mezheplerin yayıldığı bölgeler, diğer mezheplerle ilişkileri ve tartışma konuları, mezheplerin günümüzdeki durumu, mezheplerin İslam düşüncesine katkıları, mezheplerle ilgili yapılan çağdaş araştırmalar üzerinde durularak alanın sınırları belirlenmeye çalışılmıştır. Günümüz İslam dünyasındaki çağdaş İslam akımlarının da Mezhepler Tarihi’nin günümüzdeki ayağını oluşturacak şekilde incelenmiş olması son derece önemli bir gelişmedir. Mezhepler Tarihi’nin temel kavramları başlığında fırka, fırka-yı nâciye ve mezhep, makâle ve makalat, milel ve nihal, ehl-i sünnet ve’l-cemaat ve ehl-i furkat, ehl-i bidat/ashâbu’l-bid’a ve ehlu’l-ehvâ/ashâbu’l-ehvâ, hakk/ehl-i hakk-batıl/ehl-i batıl kavramları izah edilmiştir. Din-mezhep ilişkisi başlığında,  dinle mezhebin aynileştirilemeyeceği, hiçbir mezhebin dini temsi edemeyeceği ve mehheplerin tarihsel süreçte önemli değişim ve dönüşümlere uğrayabileceği, bunun sonucunda dinî düşüncenin gelişmesinin önünde bir engel oluşturabileceği tespit edilmiştir.

Mezheplerin Doğuş Sebepleri ve Zihniyetler Olarak Tipolojilendirilmesi isimli Üçüncü Bölüm, mezheplerin ortaya çıkış sebepleri ve mezheplerin zihniyetlere göre tipolojilendirilmesi başlıklarından oluşmaktadır. Mezheplerin ortaya çıkış sebepleri başlığında insan unsuru, toplumsal yapı, siyasi olaylar, eski kültür ve medeniyetler ve dini metinler açıklanmıştır. Mezheplerin zihniyetlere göre tipolojilendirilmesi başlığı tepkisel-kabilevi din anlayışı, akılcı-hadari din anlayışı, gelenekçi-muhafazakâr din anlayışı ve politik-karizmatik liderci din anlayış şeklinde yazar tarafından ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Kutlu, mezhepleri, 73 fırka şeklindeki geleneksel şematik yaklaşımdan farklı olarak zihniyetlere göre sınıflandırmış ve  bu sınıflandırmaya günümüz İslami akımları da dahil etmiştir. Böyle bir sınıflandırma Mezhepler Tarihi yazıcılığında yenidir. Yalnız Kutlu daha önce yazdığı makalelerinde, zihniyetleri ve söylemleri beş ayrı tipoloji şeklinde ele alıp açıklamaktadır. Burada beşincisini, yani “keşifçi-inzivac din söylemi”ni sadece isim olarak belirtmiş, ancak bunu açıklamamıştır. Belki tasavvufî tarikatları ilgilendirdiği için buna yer vermemiş olabilir, fakat bu  din söylemine yer verilseydi daha iyi olurdu. Bu kısım, sonraki baskılarda ilave edilebilir.

Mezhepler Tarihi Biliminin Doğuşu ve Gelişimi isimli Dördüncü Bölüm, Mezhepler Tarihi biliminin doğuşunu hazırlayan sebepler ve Mezhepler Tarihi biliminin günümüze kadar geçirdiği evreler başlıklarından oluşmaktadır. Doğuşunu hazırlayan sebepler izah edildikten sonra günümüze kadar geçirdiği evreler başlığında başlangıç dönemi, tedvîn ve tasnif dönemi, olgunluk dönemi, taklit ve daralma dönemi incelenerek açıklığa kavuşturulmuştur. Mezhepler Tarihi’nin genel İslam bilimlerinin tedvin ve tasnifi çerçevesindeki yeri tespit edilmiş ve Mezhepler Tarihi’nin gelişim evreleri alanın klasik metinleri üzerinden tahlil edilmiştir.

Mezhepler Tarihi’nin Temel Kaynakları isimli Beşinci Bölüm’de, Kalhâtî ‘nin(IV/X. Asır) El-Keşf ve’l-Beyân’ın mezhepler kısmı, Ebû Muti’ En-Nesefî Mekhûl b. Fazl’ın  (318/930) Kitâbü’r-Red Ale’l-Bida’’sı, Ebû’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud el-Belhî el-Ka’bî el-Horasanî’nin (319/931) Kitâbu’l-Makalat’ı, Ebû Muhammed el-Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtîel-Bağdâdî’nin (311/923) Fıraku’ş-Şîa’sı, Ebû Temmâm el-İsmâilî el-Harezmî ‘nin (IV./X. asır  ?) Kitâbu’ş-Şecere’si(Bâb eş-Şeytân Kısmı), İbn Hazm Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endülisî ‘nin (456/1064) el-Fasl fî’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal’i, Ebû Muhammed el-Yemenî’nin (VI./XII. asrın başları ?) Kitâbu’l-Fırak’ı (Akâidü’s-Selâse ve Seb’in Fırka), Ebû’l-Hasan el-Eşarî Ali b. İsmâîl’in (324/941) Makalatü’l-İslamiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn’i  incelenerek bu eserlerin İslam düşüncesi ve özellikle de mezhepler tarihi bilimi açısından önemi ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu eserlerin seçiminde her bir mezhebe ait makalak ve fırak geleneğinden birer örnek seçilerek şekil ve içerik analizi yapılmıştır. Klasik mezhepler tarihçilerinin mezhepleri ele alış yöntemleri başlığı tarihsel veya betimleyici yöntem, analiz ve karşılaştırma yöntemi, eleştirel analitik yöntem, savunmacı ve reddiyeci yöntem, coğrafi dağılıma göre inceleme ve fırkaları alfabetik sırayla inceleme şeklinde ayrı ayrı incelenmiştir.

Mezhepler Tarihi’nin Sorunları isimli Altıncı Bölüm, mezhepler tarihi kaynaklarının güvenilirliği sorunu, mezheplerin tasnifi sorunu, mezhepleri isimlendirme sorunu, kavram karmaşası sorunu, mezheplerin itikadi/Kelami yapılar olarak ele alınması sorunu, mezhepleri Hz. Peygamber veya ilk dönemle ilişkilendirme sorunu, tarihsel kişiliğin menkıbevi kişilikle veya efsaneyle gerçekliğin karıştırılması sorunu, fikirlerin anonimleştirilmesi sorunu ve mezheplerinin görüşlerinin tespiti sorunu şeklinde mezhepler tarihi biliminin problemleri ortaya konmuştur.  Kutlu, daha önce yazdığı İslam Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu adlı makalesinde, alanın sorunlarına çok kısa değinmiş ve daha çok çözüm önerileri üzerinde durmuştu. Burada bu eksikliği gedererek, alanın sorunlarına ciddi bir şekilde eğilmiş ve bu sorunları ele almıştır.

Cumhuriyet Dönemi’nde Mezhepler Tarihi ve Tarihçiliği: Yeni Metodoloji Arayışları isimli Yedinci Bölüm, Cumhuriyet dönemi’nde Mezhepler Tarihi’nin kısa tarihçesi, bu dönemde Mezhepler Tarihi’nde yeni açılımlar ve Mezhepler Tarihi alanında yapılan çalışmaların değerlendirilmesi konuları incelenmiştir. Özellikle Cumhuriyet dönemimde Mezhepler Tarihi biliminin geçirdiği evreler ayrıntılı bir şekilde irdelenmiştir. Cumhuriyet dönemi’nde Mezhepler Tarihi’nde yeni açılımlar olarak, sosyal-pozitivist (içtimaiyatçı) yaklaşım: Yusuf Ziya Yörükân; tarihsel-sosyolojik yaklaşım: Muhammed b. Tavit et-Tancî; normatif-teolojik yaklaşım, zihniyet çözümleyici psiko-sosyal yaklaşım gibi yaklaşımlar tespit edilmiştir. Burada bilim dalının geçirmiş olduğu metodoljik evrimler kendisine katkıda bulunan şahıslarla birlikte izah edilmiştir.

Ekler kısmında yazar Mürcii makalat geleneğinde mezheplerin 6x12+1=73 formülüne göre tasnifi, İsmaili makalat geleneğinde mezheplerin 24x3+1=73 formülüne göre tasnifi ve hadis taraftarları makalat geleneğinde mezheplerin 18x4+1=73 formülüne göre tasnifini tablolaştırarak, farklı mezheplerin 73 sayısına ulaşmak için hangi yöntemleri kullandığını açık bir şekilde ifade etmiştir. Yine makalat ve fırak kitaplarında Mutezile’nin alt kollarını tablolaştırarak Mutezili fırkaların bazı mezhepler tarihi eserlerindeki takdim farklılıkları gösterilmeye çalışılmıştır. Günümüze ulaşmış makalat türü eserler (makalat yazarlarının ölüm tarihlerine göre), İslam Mezhepleri konusunda ileri okuma için Türkçe seçme bibliyografya ekiyle eser sonlandırılmıştır.

Mezhepler Tarihi bilimine giriş niteliğinde hazırlanmış olan bu eser, alanla ilgili yeni kavramsallaştırmalar ve tasnifler getirmiştir. İslam Mezhepleri Tarihi bilimine ilgi duyan genç araştırmacılar için bir yol haritası niteliğindedir. Özellikle bilimlere giriş niteliğindeki eserlerin azlığını göz önünde bulundurursak, bu eserin mezhepler tarihiyle ilgilenmek isteyen öğrenciler ve araştırmacılar için önemi izahtan varestedir. Bu eser, şimdilik lisans, yüksek lisans ve doktora seviyesindeki araştırmacıların ihtiyaçlarına cevap verecek niteliktedir. Ancak  Kutlu’nun konuyla ilgili daha kapsamlı bir çalışma yaptığını biliyoruz. Bu ve diğer çalışmalarıyla alana yaptığı çalışmalar dolayısıyla kendisine teşekkür ediyoruz ve diğer çalışmalarını, özellikle bu çalışmanın genişletilmiş halinin yayımlanmasını sabırsızlıkla bekliyoruz.