ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİNİN ULUSLARARASI DÜZEYDEKİ DEĞERİ

- Prof. Dr. Sönmez Kutlu
- Prof. Dr. Sönmez Kutlu

Üyelik Girişi

Başlıklar

Video ve Ses Kayıtları

Site Haritası

Linkler

Onat Kitaplığı

Hasan Onat Kitaplığı
Hazırlayan Prof. Dr. Sönmez Kutlu

Sorularla İslam Mezhepleri
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Prof. Dr. Sönmez Kutlu

İslam Bilimlerinde Yöntem
Prof. Dr. Hasan Onat
Prof. Dr. Sönmez Kutlu

Din Anlayışımız Üzerine Denemeler
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Prof. Dr. Osman Aydınlı

Küreselleşme Din ve Terör
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Prof. Dr. Sönmez Kutlu

Alevilik Kızılbaşlık Bekataşilik
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Prof. Dr. Sönmez Kutlu ve Prof. Dr. Ömer Faruk Teber

Din İnsan ve Anlam Arayışı
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Dr. Betül Yurtalan

Aforizmalar
Toprak Tohum ve Kökler
Yazar: Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Dr. Fatıma Nur Demir

İslam'ın Akılcı Yorumu
Prof. Dr. Hasan Onat
Hazırlayan: Prof. Dr. Sönmez Kutlu

İmam Mâturîdî ve Maturidilik

Sönmez KUTLU

Din Söylemleri Üzerine
Zihniyet Çözümlemeleri

Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri

Mezhepler Tarihine Giriş

İslam Düşüncesi Üzerine Makaleler

ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİNİN ULUSLARARASI DÜZEYDEKİ DEĞERİ

Uluslararası akademik eğitim ve öğretim ölçütleri dikkate alındığında, genelde üniversel eğitim, özelde bunun içerisinde yer alan ilahiyat (theology) eğitimi, birisi eğitim ve öğretim, diğeri araştırma olmak üzere iki önemli boyuta sahiptir. Dünyada kaliteli eğitim ve araştırmalarıyla öne çıkmış ve kendisini kabul ettirmiş üniversitelerde, bilimsel müesseseler tarafından belirlenen amaçlar açısından İlahiyat eğitimi ile diğerleri arasında önemli bir fark yoktur. Gelişmiş devletlerin genel eğitim politikaları gibi, din eğitim ve öğretimi politikaları da, “bilgiye (ve dinî bilgiye) eleştirel yaklaşan ve akılcı-özerk düşünebilen uzmanlar yetiştirmek”, “iktidar ilişkisinden uzak durmak”, “bilimsel araştırmalar yapmak”, “üretilen bilgileri toplumla paylaşmak” ve “evrensel bilgi üreten kurumlarla işbirliği yapmak” gibi ilkeleri gerçekleştirmeyi kendisine amaç edinmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu iradesi, birinci ve ikinci akademik ilahiyat tecrübesinde bu evrensel ilkelerin bir kısmını açıkça bir kısmını örtülü olarak benimsemişti. Bu sebeple her iki ilahiyat fakültesi için başlangıçta “yüksek dinî mütehassıslar (uzmanlar) yetiştirmek”, “dini konularda bilimsel araştırmalar yapmak”, “dinî bilgiyi eleştirilebilir bir alan olarak görmek”, “araştırma ve inceleme ürünü doğru bilgiye dayalı yüksek din öğretimi yürütmek” ve “doğru dinî bilgiyi toplumda yaygınlaştırmak”, “yanlış ve hurafe anlayışlarla mücadele etmek” gibi temel hedefler seçilmişti. Yeni kurulan ulus devlet, kendine özgü bir dini kültür oluşturmak ve geçmişteki mektep-medrese ve tekke medrese çatışmasıyla mücadele edebilmek için, her iki ilahiyat fakültesinden “laikliğe destek”, “ınkılapları meşrulaştırmak” ve “tektip bir zihniyet yetiştirmeye katkıda bulunmak” gibi politik beklentilere sahipti. 1980’lere kadar İlahiyat Fakültesi, halka doğru dini bilgi aktarımı ve din hizmetlerine katkıda, zaman zaman devletin beklentileri ve halkın talepleri arasında tereddütler yaşamışsa da, başörtüsü ve diğer bazı siyasi savrulmalar bir kenara bırakılırsa, yukarıda belirlenen genel-geçer eğitim ölçütlerinde büyük çapta başarılı olmuştur. İkinci ilahiyat tecrübesinin, yani Ankara İlahiyat Fakültesi’nin yetmiş yıllık süreçte uluslararası düzeydeki değerinin ortaya konulması, daha kapsamlı araştırmaları gerekli kılmaktadır. Ancak biz, konuyu bir makale çerçevesinde genel hatlarıyla analiz etmeye çalışacağız.[1]

Eğitim ve Araştırma faaliyeti yürüten Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, öncellikle yasal dayanağa sahip ve üniversite yapılanması içerisinde yer alan bir kurumdur. Bu sebeple İlahiyat Fakültesi, devlet üniversitelerinin diğer fakültelere sunduğu fiziki imkanlardan, insan kaynaklarından ve teknolojik imkanlardan yararlanmaktadır. Ayrıca öğrenci alımında zaman zaman eğitimde fırsat eşitliğini engelleyici politik müdahaleler olmuşsa da, Türkiye’de yüksek öğrenime girmek için gerekli şartlar, büyük ölçüde ilahiyat fakülteler için de uygulanmıştır. Diğer yandan programlar, çoğu kere program tekniklerine uygun olarak ülkenin ihtiyaçları ve eğitimin bilimlerinin yöntemleri doğrultusunda geliştirilmiştir. Ancak siyasi buhranlı dönemlerde, iktidarlar kendilerine meşruiyet kazandırmak için programlara ayar vermek istemişlerdir. Bütün bunlara rağmen Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyeleri ve öğrencileri, fakültenin kuruluş yıllarından beri, uluslararası akademik çevrelerde ve eğitim-öğretim kurumları nezdinde kendine önemli bir yer edinmeyi hedef edinmiş, bu yönünde büyük çaba göstermiş ve göstermeye devam etmektedir.[2] Onun uluslararası düzeydeki değeri, akademik çevrelerin fakülte ile ilgili yurtiçi ve yurt dışı yayınlarına, yerli ve yabancı araştırmacıların sözlü beyanlarına bakıldığında, aşağıdaki alanlarda belirginleştiği görülmektedir.

1. Uluslararası düzeyde tanınmış yabancı uyruklu öğretim üyelerine kadrolarında yer vermesi

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1949 yılında kuruluşundan kısa süre sonra gerek Osmanlı tecrübesinden gerekse Arap dünyası ve batının birikiminden yararlanarak kendine özgü eleştirel ve bilimsel bir zihniyet oluşturmak istedi. İnsan kaynaklarını geliştirmek için 1950’li yıllarda düzenlenen uluslararası kongreleri izleyerek doğuda ve batıda akademik yetkinliğini ispatlamış bilgin ve araştırmacılara tekliflerde bulundu. Bu çerçevede İslam ilahiyatı üzerine batıda doktora yapmış ve dünyada ün kazanmış, Bosna, Fas, İngiltere, İran, Irak, Almanya ve diğer bazı ülkelerin vatandaşı olan yabancı bilim insanını, her yıl yenilenen uzun süreli sözleşmeli öğretim üyesi statüsüyle kendi saflarına kattı ve ilahiyat alanındaki uluslararası birikimden istifade etmenin yollarını denedi. Ayrıca kısa süreli davet ettiği bazı yabancı öğretim üyelerine, fakültede felsefe, dinler tarihi, sosyoloji, İslam tarihi ve İslam hukuku alanlarında dersler ve konferanslar verdirdi. Özellikle Ankara İlahiyatın ilmi zihniyetinin oluşmasında, “Üç Muhammed”, sırasıyla İslam Felsefesi ve İslam Mezhepleri Tarihi alanında Faslı Muhammed b. Tavît et-Tancî (1918-1974), Tefsir ve Hadis alanında Bosnalı Muhammed Tayyib Okiç (1902-1977) ve İslam Hukuku alanında Hindistanlı Muhammed Hamidullah(1908-2002)’ın önemli bir yeri vardır.

Arap dünyasından Mağripli araştırmacı ve muhakkık Muhammed b. Tavit et-Tancî, 1953-1962 ve 1970-1974 yılları arasında İlahiyat Fakültesi’nde sözleşmeli yabancı öğretim üyesi olarak İslam Felsefesi, Kelam ve İslam Mezhepleri Tarihi alanlarında dersler vermiş ve pek çok doktora tezi yönetmiştir. O, ilmi birikimi ve eleştirel yaklaşımı ile kuruluş sürecinde fakültede ilmî zihniyetin ve bilimsel araştırma geleneğinin oluşmasında oldukça önemli etkiye sahiptir. Özellikle Ankara İlahiyat Fakültesi’nin ilk kuşak araştırmacıları, uluslararası İslam araştırmalarında öne çıkan klasik kaynak kullanımı, kaynak kritiği ve yazma eserlerin tahkikli neşir yönteminde Muhammed et-Tancî’ye çok şey borçludur. et-Tancî’nin, yetişmelerine katkıda bulunduğu ve bir kısmının doktora çalışmasına danışmanlık yaptığı fakültenin ilk öğretim üyeleri arasında Hüseyin Atay, Ethem Ruhi Fığlalı, Mustafa Fayda, İbrahim Agah Çubukçu, İsmail Cerrahoğlu, Talat Koçyiğit, Mehmed Said Hatiboğlu, Süleyman Hayri Bolay ve diğerleri bulunmaktadır.[3]

Fakülte’nin tefsir ve hadis kürsülerinin oluşturulmasına ve bu konudaki araştırmalara öncülük ve danışmanlık yapan Muhammed Tayyib Okiç, 1950-1969 yılları arasında Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde sözleşmeli olarak çalıştı. Okiç’in dosyasında yer alan bilgilere göre, Türkçe, Boşnakça, Sırpça, Fransızca, Almanca, İngilizce, Farsça, Arapça ve Latince bildiği kaydedilmektedir. Ankara Üniversitesi Senatosu tarafından kendisine hadiste profesörlük unvanı verilen Okiç, Temel İslâm Bilimleri başkanı oldu. İslam Hukuku[4], Hadis[5] ve Tefsir bölümlerini kurdu ve 1969 ders yılı sonunda Fakülte’den ayrılışına kadar bu görevlerini sürdürdü.[6] UNESCO tarafından M. Tayyib Okiç’in “Filistindeki Arap mültecilerinin eğitimi konusunda basılan kitapların tedkiki için kurulan komisyonunda yer alması istenmiştir, Ankara Üniversitesi 15.08.1968 tarihli ve 826 sayılı bir yazıyla Fakülte’ye iletilmiştir. Ancak talep edilmesine rağmen bu komisyondaki görevi daha sonra engellenmiştir. Özlük dosyasında verilen bilgilere göre, Tayyib Okiç, 1952 tarihinde uluslararası süreli yayınlardan Societe Asiatique ve 1953 yılında Royal Asiatic Society dergisine üye seçilmiştir. 14-22 Eylül 1951 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen XXII. Beynelmilel Müsteşrikler Kongresine iştirak etmiş ve bir tebliğ sunmuştur.

Ankara İlahiyat Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışanlardan birisi de Muhammed Hamidullah’tır. Hamidullah, özlük dosyasında yer alan 18 Mayıs 1961 tarihinden noter tasdikli bir sözleşmeye göre, İslam Hukuk Profesörü olarak “01.03. 1961 tarihinden 15 Haziran 1961 tarihine kadar 3.5 ay süreyle” görevlendirilmiştir. Hz. Muhammed’in hayatı hakkında pek çok eser vermiş olan ve sahasında otorite olarak tanınan Hamidullah, üç batı dilinden İngilizce, Fransızca ve Almanca’yı, üç doğu dilinden Farsça, Arapça ve Orduca’yı çok iyi bilen birisidir.

Ankara İlahiyat Fakültesi, her hangi bir komplekse kapılmadan Avrupalı gayr-i müslim araştırmacılardan da yararlanmayı bilmiştir. Yabancı öğretim üyesi statüsüyle sözleşmeli olarak kadrolarında çalışma imkanı tanıdıkları arasında Alman asıllı bilim adamları diğerlerine kıyasla daha fazla sayıdadır. Fakülte’nin bilimsel geleneğinde, analitik düşüncenin, toplumsal-tarihsel bakış açısının ve fenomenolojik yaklaşımın yer edinmesinde onların önemli katkılarda bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Çünkü Alman asıllı bilim insanları arasında yer alanların başında, bu konularda uzmanlığı ile bilinen “Prof. Dr. Annemarie Schimmel, Uzman Detlef-Eckhard Stoebke, Uzman Prof. Dr. Horst Widmann, Okutman Hans Alfred Steger ve Ord. Prof. Dr. Hans Freyer”[7] dersler vermiş, fakültenin ilmi araştırmalarına katkıda bulunmuşlardır. Özellikle dinler tarihi araştırmalarında Prof. Dr. Annemarie Schimmel ve Sosyoloji alanında Ord. Prof. Dr. Hans Freyer, ilmî telifatları ve yetiştirdikleri öğrencilerle İlahiyat Fakültesi’ne uluslararası düzeyde değer kazandırmışlardır.

Fazlurrahman, İlahiyatın ilk açıldığı yıllarda fakültenin çekirdek kadrosunda görev alan öğretim elemanlarının sadece birkaçının İslami ilimler konusundaki alt yapısının lisans düzeyinde öğrenci yetiştirmeye elverişli olduğunu ve mevcut öğretim üyelerinin yeterince donanımlı olmadığını belirtse de[8] Ankara İlahiyat Fakültesi, gerek yurtdışından “daha çok batı üniversitelerinde öğrenim gömüş akademisyenlerden yararlanarak”, gerekse “yurtdışında doktora yapmak üzere gönderilmiş” kendi insan kaynaklarından yararlanarak yetiştirdiği genç ilahiyat kuşağıyla çeyrek asır gibi bir sürede kadrosunu uluslararası ilahiyat eğitimi yapabilecek bir seviyeye yükseltmiştir. Fazlur Rahman, Ankara İlahiyat Fakültesi’nin 25 yıl sonraki durumunu gelecek vadeden bir konuma geldiğini şöyle ifade eder:

“ Fakat bugün için, yani yirmibeş yıldan fazla bir zaman geçtikten sonra, genç öğretim üyeleri arasında gelecek vadeden ilim adamlarına rastlamak mümkündür. Bunların bir çoğu, Arapça’yı çok iyi bilmekte olup İslam’a hem kişisel hem de fikren bağlı, yurt dışında doktorasını tamamlamış akademisyenlerdir. Ayrıca bu öğretim üyeleri sadece tarih ile değil, aynı zamanda kelam, felsefe vs. gibi diğer temel İslamî ilimlerle de ilgilenmektedir. Fakat bu fakültenin en önemli eksiği Kur’an ve Hadis alanındaki çalışmalarının yetersiz oluşudur. Bu bakımdan, İslam için çok önemli olan bu konularda önemli gelişmeler ümit ediyoruz.”[9]

İslam Hukuku kürsüsüne 2.2.1976 yılında Iraklı Prof. Dr. Salahaddin en-Nahî bir dönem ders vermek üzere görevlendirilmiştir.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin kadroları, yurtdışında doktora yapanlarla takviye edilmiştir. İlahiyatın ikinci kuşağının önemli bir kısmı yurtdışında doktora yapmıştır. Fransa’da lisansüstü eğitim görenlerin başında Prof. Dr. Mustafa Sait Yazıcıoğlu, Prof. Dr. Münir Koştaş, Prof. Dr. Hayrani Altıntaş, Prof. Dr. Salih Akdemir, Prof. Dr. Mehmet Şimşek, Prof. Dr. Sabri Hizmetli ve Prof. Dr. İsmet Kayaoğlu; Almanya’da Prof. Dr. Cihat Tunç; İngiltere’de Prof. Dr. Mehmet Aydın ve Prof. Dr. Mehmet Dağ gelmektedir.

2. Akademik Yayınların Uluslararası Tanınırlığı ve Referans Değeri Taşıması

İlahiyat bilim dalının veya mesleğinin gelişmesinde ve uluslararası değer kazanmasında yayınladığı literatürün önemi büyüktür. Bu sebeple dünyaca ünlü üniversitelerin çatısı altında yer alan İlahiyat (Teology) fakülteleri, ilahiyat alanında, felsefe ve beşeri bilimler alanında İslam araştırmaları, ilahiyat araştırmaları, dini araştırmalar veya başka adlarla uluslararası süreli yayınlara sahiptir. Ankara İlahiyat Fakültesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi adıyla 1952 yılından başlayarak yılda iki kez yayımlanan ve günümüze kadar devam eden süreli bir yayını başarıyla sürdürmektedir. Bu dergin kapsamına, İlahiyat alanına dair tüm alt alanlar ile Felsefe ve beşeri bilimler girmektedir. Derginin amacı İlahiyatın temel alanlarında ve beşeri bilimler alanında bilimsel ve hakemli yayınlar yapmaktır. Sayılarında genelde Türkçe, az sayıda da olsa İngilizce ve Arapça akademik ve bilimsel makalelere yer vermiştir. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD, ISSN:1301-0522, Online ISSN:1309-2057), ULAK-BİM TR-Dizin ve Index Islamicus tarafından dizinlenen uluslararası hakemli bir dergi olarak yayın hayatını kesintisiz sürdürmektedir.[10] Şu ana kadar çeşitli dillerde hakemlenerek yayımlanan telif, tercüme ve eleştirel makaleler, ulusal ve uluslararası akademik çevrelerden atıflar almış ve almaya devam etmektedir. İlahiyat Fakültesi Dergisi’nde 1988 yılına kadar yayımlanan makaleler, belirlenen kapsam ve amacına uygun olarak geniş bir tematik yelpazeye sahiptir. Derginin ilk 30 yılında çıkan sayılardaki makaleler, Dewey Onlu Sınıflama sistemine göre, Makaleler Bibliyografyası adıyla kitap olarak yayınlanmıştır.[11] Bu dergi Fakülte’de görev yapan veya Fakülte ile ilgili değerlendirmelerde bulunanlar tarafından takdir edilmiştir. Fakültenin ilk 40 yılında dergilerde çıkan yazılar, yapılan çeviriler ve telif çalışmaları bu kurumun bilimsel zihniyetini ve uluslararası değerini ortaya koyan önemli ip uçlarıdır. İlahiyat Fakültesi Dergisi’ni, batılı araştırmacılar, -özellikle Fakültede öğretim üyeliği yapmış Schimmel- bilimsel zihniyetin ürünü olarak görür ve övgüyle söz ederler:

“Fakülte, Avrupa’nın “ilmi, tenkidi ve orijinal” olarak vasıflandırdığı, üç aylık (şimdi yıllık) bir İlâhiyat Fakültesi Dergisi neşretmektedir. Fakülte neşriyâtı arasında hem ders kitabları, hem de araştırma eserleri vardır. Ben şahsen o kanaatteyim ki, Avrupa ve Kanada’da ihtisas yapmış ve şimdi de öğretim üyeleri arasına girmiş olan eski asistanlar, Batı’nın ilmi metodu ile dindarlığı kaynaştırmayı, nihayet bu Fakülteye kazandıracaktır.”[12]

Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü Yıllık Araştırmalar Dergisi ve İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi adıyla iki ayrı dergi daha çıkarılmıştır. Ancak birkaç sayının dışında devam ettirilememiştir. Aralıksız yayınını günümüze kadar sürdüren İlahiyat Fakültesi Dergisi’nin tematik muhtevası sonraki yıllarda giderek genişlemiştir. Ankara İlahiyat Fakültesi öğretim üyeleri, dünya kütüphanelerince takip edilen ve taranan İslamî Araştırmalar, Dinî Araştırmalar, Felsefe Dergisi, Tasavvuf ve İslâmiyât gibi dergilerin yayınlanmasına öncülük etmiştir. Bu dergilerin muhtevası incelendiğinde Ankara İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinin, uluslararası İslam ilahiyatının araştırma alanlarına önemli katkılar sunduğu görülecektir.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin ilk kuşağı, 1975 yılına kadar, yani 26 yıllık bir devrede 120 adet te’lîf ve tercüme eser yayınlamıştır. İlahiyat Fakültesi öğretim üyeleri İlahiyat Fakültesi Dergisi’nin yanı sıra İslam ve diğer dinlerle ilgili ilahiyat alanındaki uluslararası literatürü takip ederek yabancı dillerde yayınlanmış İslam bilimleri ve İlahiyat alanıyla ilgili önemli çağdaş akademik çalışmaları tenkitçi bir yaklaşım ve açıklayıcı notlarla Türkçe’ye kazandırmış[13], özgün telif eserler meydana getirmiş[14], Arapça klasik eserleri tahkik etmiş[15] ve basılı olanları[16] Türkçe’ye çevirmiştir.[17] Türkiye’de akademik bilginin yaygınlaşmasını amaçlayan Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1949-1975 yılları arasında yapılan ilmî ve akademik yayınlarla ilgili hazırladığı A. Ü. İlahiyat Yayınları Bibliyografyası’nda, kendisi için çizdiği görevi yerine getirdiğini açıkça belirtmiştir:

“Din meselesinin sağlam ve ilmi esaslara göre incelenmesini mümkün kılmak, mesleki bilgisi kuvvetli ve düşüncede ihatalı din adamlarının yetişebilmesi için lüzumlu şartları sağlamak" maksadıyla 1949'da açılmış olan Ankara Üniversitesi ilâhiyat Fakültesi eğitim, öğretim ve ilmi araştırmalar yapmak, bu araştırmaların sonuçlarını memleket ve dünya ilim âlemine sunmak gibi görevlerini, o zamandan beri başarı ile yürütmektedir.” [18]

1975 yılından sonra İlahiyat yayınları çıkmaya devam etmişse de 1990’lı yılların sonunda resmi olarak kendi yayın faaliyeti sonra ermiştir. Bu tarihlerden itibaren fakültenin öğretim üyeleri, ilmi ve akademik çalışmalarını özel veya uluslararası yayınevlerinde bastırmaya devam etmiştir. Sonraki süreçte Ankara İlahiyat mensuplarının yaptıkları yayınlarda artma ve çeşitlenme görülmekte ise de, onlarla ilgili bir bibliyografya çalışması maalesef bugüne kadar yapılmamıştır. Yayınlar üzerine bibliyografik çalışmaların yapılmamış olması dolayısıyla, onlar üzerinde değerlendirme yapmak uzun zamana yayılacak daha kapsamlı müstakil çalışmaları gerekli kılmaktadır. Bununla birlikte Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne mensup öğretim üyelerinin eserleri, ilmî nitelikleri dolayısıyla Harvard, Princeton, SOAS gibi dünyanın uluslararası niteliğe sahip ünlü kütüphanelerinin katalog kayıtlarına girmeyi başarmıştır. 2012 yılında Princeton Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak bulunduğum sırada, kataloglarından Fakültemiz öğretim üyelerinin eserlerinin bulunup bulunmadığını taramıştım ve pek çoğunun kayıtlarda yer aldığını görmüştüm. Bana ait eserlerden kayıtlarda bulunmayanları üniversite kütüphanesine hediye etmek istediğimde, eserlerin kütüphaneye kabul edilmesine bir komisyonun karar vereceği söylendi. İki çalışmam komisyon tarafından incelendikten sonra raflardaki yerini aldı. Akabinde “kütüphaneye katkıda bulunduğum” için bana teşekkürlerini bildiren bir elektronik posta gönderildi.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne mensup öğretim üyelerinin Türkçe, İngilizce, Arapça ve Fransızca çalışmaları uluslararası bilim mahfillerinde gerekli ilgiyi uyandırmış ve atıflar yapılmaya değer görülmüşlerdir. Örneğin en fazla uluslararası tanınırlık kazanmış eserlerin başında Prof. Dr. Hüseyin Atay’ın İbranice harflerle Arapça kaleme alınmış Delâletü’l-Hâirîn tahkikidir. Bu eser, Batı’da dinler tarihi ve özellikler Yahudilik çalışmalarında müracaat edilen kaynakların başında gelmektedir. Atay, yaklaşık on iki sene boyunca üzerinde çalışarak, İbranice asıllarından Arapça harflere çevirmiş ve eseri Arapça harflerle 1974 yılında Ankara İlahiyat Fakültesi yayınları arasında neşretmiştir.[19] Ayrıca Hüseyin Atay’ın Fahruddîn er-Razî’nin Muhassal’ı (Kahire 1999) ve Ebû’l-Muîn en-Nesefî’nin Tabsıratu’l-Edillesi’nin tahkikli neşirleri Arap dünyasında ve Batılı araştırmacılar arasında malumdur. İngiltere’de bulunduğum sırada Oxford Üniversitesi İslam Araştırmaları Merkezinde çalışan Prof. Wilfred Madelung ve Amerika’da bulunduğum sırada Princeton Üniversitesi Öğretim Üyesi Michael Cook, Ankara İlahiyat Fakültesi’nden geldiğimi söyleyince, çalışmalarıyla olsa gerek, ilk sordukları Prof. Dr. Hüseyin Atay olmuştu.

İslam Bilim, Teknoloji ve Medeniyet tarihi alanın dünyaca büyük bir üne kavuşmuş Prof. Dr. Fuat Sezgin, akademik hayatının başlangıç yıllarında Ankara İlahiyat Fakültesi’nde görev yapmıştır. Fuat Sezgin’in Ankara İlahiyat Fakültesi’ndeki yılları ile ilgili makalesinde Ali Dere, onun Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde bulunmasını, Fakültemiz açısından bir ayrıcalık ve gurur kaynağı olarak değerlenirmiştir:

“İlmi ve kurumsal gelenek oluşturmak ne kadar önemli ise kıymetli bir geleneğe ait olmak da o kadar anlamlı ve önemlidir. Fuat Sezgin’in Ankara İlahiyatın ilk yıllarında bu Fakültede görev alması, Türkiye’de ilmin ve hassaten İlahiyat ve İslam tetkiklerinin geleceğini düşünen ve fiilen işin içinde olanlardan olması Ankara İlahiyat geleneğinin bir ayrıcalığı ve gururudur.”[20]

Prof. Dr. Mehmed Said Hatiboğlu da, yaptığı tahkik çalışması ve İslam kültürüne eleştirel yaklaşımı ile Türkiye’nin sınırlarını aşan bir başarı hikayesine sahiptir. İlahiyat Fakültesine mensup bilim adamları, uluslararası sempozyumlar ve çalıştaylara katılarak Fakülte’nin bilimsel birikimini çeşitli dillerde sundukları tebliğlerle başarılı bir şekilde temsil etmeye devam etmektedir.

İlahiyat Fakültesi’nin bilim geleneğinde öncelikli bir yere sahip olan bilimsel hassasiyet, Kelam ve Mezhepler Tarihi derslerinde öğrencilerin yararlanabilmeleri için verilen kaynak kitaplar listesine, onlardan nasıl yararlanılacağı konusunda Muhammed et-Tancî tarafından düşülen notta şöyle ifade edilmiştir:

“Mezhepler Tarihi için elde bulunan Türkçe matbû eser ve makaleler itimâd ve tasvîb hissiyle değil, tenkîd zihniyetiyle okunmalıdır.”

İlahiyat Fakültesi’ne veya Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne bağlı olarak çok sayıda yüksek lisans ve doktora çalışması yapılmıştır. Bu çerçevede Doç. Dr. Mehmet Kalaycı’nın Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidî İlişkileri adlı doktora çalışması 2015 Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)’nin Bilimsel Telif ve Çeviri Eser ödülüne layık görülmüştür. Kalaycı’nın çalışmasının Türkiye’nin en yetkili bilim kurumu tarafından ödüllendirilmesi, Fakültemizin uluslararası nitelikte çalışmalara evsahipliği yaptığının bir delilidir.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinin yaptığı akademik çalışmalardan ve süreli yayınlardan hareketle İslam’a, Kur’an’a ve Hadis’e yönelik bakış açılarını ve yöntemlerini farklı şekillerde tanımlayanlar olmuştur. Örneğin Prof. Dr. Felix Körner, Ankara İlahiyat Fakültesi’ne mensup bazı öğretim üyelerinin Kur’an’a Hermönetik yaklaşımını Ankara Ekolü olarak kavramsallaştırmıştır. Bu kavramsallaştırma, birkaç öğretim üyesinin birkaç eserine dayandırması sebebiyle Fakültedeki bakış açılarının çeşitliliğini tek tip bir bakış açısına indirgeme ile malül ise de, konuyla ilgili çalışmalarıyla batı bilim dünyasının dikkatlerini fakülteye çekmiş olması bakımından önemlidir. Onun “Ankara Okulu” kavramsallaştırması, konuyla ilgili yaptığı çalışmaları esas alınarak bağımsız eleştirel çalışmaların yapılmasını hak etmektedir. Genellikle konuyla ilgili çalışmalarının[21] Almanca olması ve makalenin sınırlarını aşması sebebiyle bunu diğer uzmanlara bırakıyorum. Kısaca o, Ankara Okulu kavramını, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde, Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanmasına dair çağdaş, hermönetik, tarihsel-eleştirel ilahiyatçı yaklaşımları tanımlamak için kullanmıştır. Kavramın, birisi 1998-2009 tarihleri arasında İslamiyât Dergisi etrafında toplanan tarihsel ve hermönetik yaklaşımı benimseyen ilahiyatçılar, diğeri Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde çalışan araştırmacıları/yazarları olmak üzere iki ayrı kullanımı bulunmaktadır. Son zamanlarda yazdığı makalelerinde bu konudaki eleştirilere yer verdiği görülmektedir.[22] Şuayip Seven de, Felix Körner’in kavramını kullanarak, Ankara İlahiyat’ta Hadis Anabilim Dalı öğretim üyelerinin 1950-2015 yılları arasında yaptıkları çalışmalardan hareketle hadislere tarihsel-hermönetik yaklaşımlarını doktora tez konusu olarak analiz etmiştir.[23] Hadislere, eleştirel zihniyetle, tarihsel-eleştirel yöntemle ve hermönetik yaklaşımla yaklaşan Ankara ekolünün kurucusu olarak Prof. Dr. Mehmed Said Hatiboğlu gösterilmiştir.[24]

Batılı araştırmacılar arasında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’in İslam yorumlarını ve İslam’a bakış açılarını, Felix Körner’den farklı olarak, “Ankara Modeli/Örneği” (Ankara Paradigm) veya “Türk İslamı” (Turkish Islam) şeklinde kavramlarla ifade edenler de vardır.[25]

3. Uluslararası Bilimsel Toplantılar Düzenleme Kapasitesi ve Uluslararası Toplantılarda Bilimsel Temsil Kabiliyeti

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne mensup öğretim üyeleri, ulusal ve uluslararası pek çok bilimsel toplantıya davetli konuşmacı ve tebliğci olarak katılmak suretiyle evrensel düzeyde bilimsel sorunların tespiti ve çözümlemesinde katkılarını sunmayı sürdürmektedir. Öğretim üyeleri sadece kendi fakültesinin düzenlediği sempozyum, kongre, çalıştay ve diğer tür bilimsel faaliyetlerde değil başka bilimsel kurumların ilmî ve akademik faaliyetlerinde de önemli görevler üstlenmiştir. Uluslararası bilimsel toplantılarda Fakültemizi temsil eden ve uluslararası pek çok koordinasyon görevini üstlenen öğretim üyelerinin başında Prof. Dr. Mualla Selçuk gelmektedir. Prof. Selçuk, aynı zamanda din eğitim ve öğretimi ile ilgili uluslararası araştırma kurumlarına ve yayın faaliyetlerine kurul üyeliği, başkan yardımcılığı ve başkan olarak önemli katkılarda bulunmuştur. [26]

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, bilimsel pek çok faaliyete ev sahipliği yapmıştır. Ancak sahip olduğu bilimsel ve akademik potansiyeline kıyasla, kendi düzenlediği sempozyumların sayısı oldukça azdır. Fakültenin öğretim üyeleri, başka kurumların düzenledikleri bilimsel faaliyetlerde de yer almışlardır. Bununla birlikte Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, uluslararası düzeyde üç önemli sempozyuma ev sahipliği yapmıştır:

Birincisi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve TÖMER Dil Merkezi İşbirliği ile düzenlenen Uluslararası Din Eğitimi Sempozyumu’dur. 20-21 Kasım 1997 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen bu sempozyum, yurtdışı ve yurt içinden konuyla ilgili uzmanları bir araya getirmiştir. Düzenleme Komitesi Başkanlığı’nı Prof. Dr. Mualla Selçuk’un yürüttüğü Uluslararası Din Öğretimi Sempozyumu’nda, Türkiye, Fransa, İngiltere, Almanya, Japonya ve benzeri gibi belli başlı ülkelerin din eğitimi alanındaki teorik yaklaşımları ve uygulamaları ile ilgili tebliğler sunulmuş ve tartışılmıştır. Tebliğler, TÖMER Dil Eğitim Merkezi tarafından 1997 yılında Ankara’da yayınlanmıştır.

İkincisi, 16-18 Ekim 2009 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen Türkiye’de İlahiyat Fakültelerinin Konumu ve Dini Bilginin Niteliği Uluslararası Sempozyumu’dur. A.Ü. İlahiyat Fakültesi, bu sempozyumu Ankara İlahiyat özelinde ilahiyat fakültelerinin kuruluş süreci, ilahiyatların eğitim ve öğretim felsefesini, bu felsefeyi gerçekleştirecek müfredatı tartışmak ve bu tarihsel tecrübeyi öz-eleştiriye tabi tutmak amacıyla düzenlemiştir. “İlahiyat Öğretiminin Gelişim Süreci”, “İlahiyat Öğretiminin Tarihten Günümüze Felsefesi”; “Farklı İlahiyat Öğretimi Tecrübeleri”, “Türkiye’de İlahiyat Öğretimi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri” başlıklı dört ayrı oturumda 17 tebliğ sunulmuş ve tartışılmıştır. Sempozyuma sunulan tebliğler, 2016 yılında Ankara Üniversitesi Yayınevi tarafından Mahmut Ay ve Rabiye Çetin’in editörlüğünde kitaplaştırılarak bastırılmıştır.

Üçüncüsü, 13-14 Ekim 2011 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen Uluslararası Muhammed b. Tavît et-Tancî Sempozyumu’dur.

Sempozyum Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Türkiye Diyanet Vakfı işbirliği Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde gerçekleştirilmiştir. Koordinatörlüğünü Prof. Dr. Sönmez Kutlu’nun yaptığı bu sempozyumda “Hatıralarda Muhammed b. Tavit et-Tancî”, “Muhammed b. Tavît et-Tancî’nin Hayatı, Ailesi ve Yetiştiği Çevre”, “Muhammed b. Tavît et-Tancî’nin İlmi Kişiliği ve Eserleri”, “Muhammed b. Tavît et-Tancî’nin Tahkik Çalışmaları”, “Muhammed b. Tavît et-Tancî’nin Fikirleri ve İslam Bilimlerine Katkısı”(İki ayrı oturum), “Muhammed b. Tavît et-Tancî’nin Çağdaş Problemlere Yaklaşımı” başlıklarını taşıyan yedi oturumda, yurt içi ve yurt dışından katılan araştırmacılar tarafından 22 tebliğ sunulmuştur. Bu tebliğlerde Türkiye’de ilahiyat araştırmalarında bilimsel ve eleştirel yöntemin yerleşmesine öncülük eden Faslı ilim adamı Muhammed b. Tawit et-Tancî’nin bilimsel faaliyetleri ve Kelâm, Tasavvuf, Hukuk ve İslam Mezhepler Tarihi gibi İlahiyat bilimlerine yapmış olduğu katkılar ayrıntılı şekilde analiz edilmiştir. Sunulan tebliğler 2015 yılında Sönmez Kutlu’nun editörlüğünde kitaplaştırılmış ve Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları arasında basılmıştır.

A.Ü. İlahiyat Fakültesi’nin öğretim üyelerinin öncülüğünde ve Din Öğretimi Genel Müdürlüğü’nün ev sahipliğinde gerçekleştirilen uluslararası sempozyumlardan birisi de, " Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları" adlı sempozyumdur.[27] 20’den fazla tebliğin sunulduğu beş ayrı oturumda, din eğitim ve öğretiminde dünyada geliştirilen yaklaşımlar ve bunların Türkiye’deki din eğitim ve öğretimi açısından olumlu ve olumsuz sonuçları tartışılmıştır.[28] Tebliğler kitabı daha sonra Din Öğretimi Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanmıştır.

4. Uluslararası Ortak Yayın Çalışması: İslamiyet-Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Eugen-Biser Vakfı işbirliği ile İslamiyet-Hıristiyanlık Kavramları Sözlüğü adıyla önemli bir eser hazırlandı. 2005 yılında başlanılan kavramlar sözlüğü çalışması, 2013 yılında bitirildi ve Ankara Üniversitesi yayınları arasında neşredildi. 10 Nisan 2014 tarihinde Ankara Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir panel ile, bu uluslararası yayın kamuoyu ve bilim dünyasına duyuruldu. Türk ve Alman bilim insanlarının ortak çalışmaları ile iki cilt halinde Türkçe ve Almanca hazırlanan Kavramlar Sözlüğü’ne, İslamiyet ile ilgili maddeleri için 54 Türk bilim insanı, Hristiyanlık ile ilgili maddeler için ise 24 Alman bilim insanı olmak üzere toplam 78 bilim insanı destek verdi. Kavramlar Sözlüğü’nde İslam’a ait 336, Hristiyanlığa ait 338 kavram yer aldı. Bu maddeler, Hıristiyanlık ve İslamiyet bakış açısıyla ayrı ayrı tanımlandı ve açıklandı. Çalışmanın koordinasyonu Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden Prof. Dr. Mualla Selçuk ve Prof. Dr. Halis Albayrak tarafından yürütüldü. Düzenlenen panelde her iki üniversitenin katılımcıları, bu çalışmanın iki din mensuplarının birbirini daha doğru anlamasına önemli katkıda bulunacağını vurguladı.

Sözlükle ilgili düzenlenen panelde Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mualla Selçuk’un verdiği bilgiye göre, İslamiyet-Hıristiyanlık Kavramları Sözlüğü sekiz yıl süren bir çalışmanın ürünüdür. Hristiyanlara ve Müslümanlara, kendi kavramlarının yanında birbirlerinin kavramlarını da yakından tanıma imkân sağlayacak bir çalışma olmuştur. Prof. Dr. Richard Heinzmann ise, sözlüğün amacının teolojik ya da bilimsel olmadığını, asıl amacın farklı dinlere mensup insanların bir arada yaşamalarına dair çoğulcu bir toplum anlayışını ve toplumsal barışı vurgulamak olduğunu ifade etti.

Kavramlar Sözlüğü, 2018 yılında Arapça’ya çevrildi. Ancak Türkçe ve Almanca yayınında olduğu kadar özen gösterilmemesi ve çeviride asıl metinde olmayan bazı tasarruflarda bulunulması eleştiri konusu oldu.

5. Oş Devlet Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İşbirliği: Oş İlahiyat Fakültesi Tecrübesi

Oş İlahiyat Fakültesi, “Kırgızistan’ın Oş Devlet Üniversitesi ile Ankara Üniversitesi arasında 1993 yılında imzalanan “Akademik ve Kültürel İşbirliği Protokolü”[29] çerçevesinde kurulmuş”[30] ve bu protokol çerçevesinde “eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdüren” bir fakültedir. Kuruluşundan bugüne kadar, “Akademik ve Kültürel İşbirliği Protokolü”, bazı küçük değişikliklerle 1995, 1996, 2003 ve 2007, 2013 yıllarında yenilenmiştir.

17.11.1993 yılında imzalanan Ankara Üniversitesi ile Oş Devlet Üniversitesi Arasında Akademik ve Kültürel İşbirliği Protokolü’nde güçlü akademik ve kültürel işbirliğini geliştirmek; akademik personel eğitiminde karşılıklı yardımlaşma; Oş Devlet üniversitesinde kurulacak Fakülte, Enstitü ve Yüksekokul gibi birimlere Ankara Üniversitesinden yönetici gönderme; bilimsel ve eğitsel alanlarda bilgi ve deneyim alışverişi ve ortak çalışmalar yapma; karşılıklı ilgi alanlarına giren bilimsel problemlere çözüm bulmada birbirlerinin deneyim ve birikimlerinden yararlanma; birbirlerinin fikir ve deneyimlerinden yararlanmak amacıyla akademik personel, araştırmacı ve öğrenci değişimi yapmak; eğitim, öğretim ve araştırmalarda yararlanabilecek kitap, çeşitli yayın değişimi; karşılıklı bilimsel amaçlı toplantılar düzenlenmesi; ortak ilgi alanlarında ortak araştırma ve yayınların yapılması; işbirliğini kontrol amacıyla karşılıklı üst düzey ziyaretlerinin gerçekleştirilmesi; yol ücretlerinin gönderen tarafa konaklama ve diğer masraflarının ise kabul eden tarafça karşılanması gibi maddeler içermektedir.

Oş İlahiyat Fakültesi’nin kuruluş aşamasında koordinatörlük görevini Prof. Dr. Mustafa Erdem, sonraki yıllarda Prof. Dr. Ahmet Nedim Serinsu yürütmüştür. Fakülte’nin maddi giderleri Türkiye Diyanet Vakfı tarafından karşılanmakta; eğitim-öğretim hizmetleri Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi koordinatörlüğünde yürütülmektedir.

Fakülte, yirmisi kız, kırkı erkek olmak üzere toplam altmış kişilik yıllık kontenjana sahiptir. Öğrenciler, yoğunluklu olarak Kırgızlardan ve Kırgız vatandaşı Özbeklerden, az sayıda Azeri, Türk, Uygur ve Taciklerden oluşmaktadır. Fakültenin öğretim süresi hazırlık sınıfı ile birlikte toplam beş yıldır. Fakültenin açıldığı yıllarda, eğitimin ilk iki yılını Türkiye’de, geriye kalanını Kırgızistan’ın Oş şehrindeki mekanında sürdürülmekteydi. Daha sonra kademeli olarak bir yıla düşürüldü. Program, bazı değişikliklerle birlikte Ankara İlahiyatın programı esas alınarak hazırlanmıştır. Öğretim dili Kırgızca ve Türkiye Türkçesi ile yapılmaktadır. Program içerisinde öğretmenlik mesleğine yönelik formasyon dersleri de yer almaktadır. Dini metinleri anlamaya yönelik Arapça ve belli düzeyde Rusça ve İngilizce öğretilmektedir.

Fakülte’den mezuniyet için, bir komisyon önünde “devlet sınavı” denilen bir sınava girmek gerekmektedir. Bu sınav, “tez savunması/diploma işi” ve “bilim sınavı” olmak üzere iki ayrı sınavdan oluşmaktadır. Mezuniyet tezleri, Türkçe ve Kırgızca dillerinde yazılmaktadır. Fakülte, 1993-2018 yılları arasında 1000’i aşkın mezun vermiştir. Öğretim üyesi ihtiyacı, başlangıçta yoğunluklu olarak Türkiye’den görevlendirilen öğretim üyeleriyle karşılanmaktaydı. Ankara İlahiyattan Oş İlahiyat Fakültesi’nde kısa veya uzun vadeli ders veren öğretim üyelerinin sayısı 20’den fazladır. Oş İlahiyat Fakültesi’nde uzun süreli veya bir aylık kısa süreli görev yapan A. Ü. İlahiyat Fakültesi mensubu öğretim üyelerinin isimlerini şöyle sıralayabiliriz:

Uzun süreli görevlendirilenler:

Prof. Dr. Cemal Tosun (1996-1997; 1999 Mayıs-Haziran)

Prof. Dr. Kamil Çakın (1996-1997)

Prof. Dr. Seyfettin Erşahin (1996-1997)

Prof. Dr. Sönmez Kutlu (1997-1999)

Prof. Dr. Recai Doğan (1997-1998; 2000)

Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu (1998-2000)

Prof. Dr. İsmail Hakkı Ünal (1999-2000)

Prof. Dr. Durmuş Arık (2001-2004)

Prof. Dr. Müfit Selim Saruhan (2000-2001)

Prof. Dr. Eyüp Baş (2003-2006)

Prof. Dr. Hasan Kurt (2009-2010)

Prof. Dr. Zülfikar Güngör (2011-2012)

Prof. Dr. Vahit Göktaş (2011-2013)

Doç. Dr. Ömer Acar (2012-2014)

Doç. Dr. Abdülmecid İslamoğlu (2018-2019)

Kısa süreli (1 ay) görevlendirilenler:

Prof. Dr. Recep Kılıç (1997)

Prof. Dr. Hayrani Altıntaş (1997)

Prof. Dr. Abdurrahman Küçük (1998)

Prof. Dr. Sabri Hizmetli (1998?)

Prof. Dr. Münir Koştaş (2002)

Prof. Dr. Hasan Onat (2005)

Oş İlahiyatta uzun süre görev yapan öğretim elemanları, kitap veya makale düzeyinde Kırgızistan ve Kırgız halkı ile ilgili oldukça önemli dinî, tarihî, etnografik ve kültürel araştırmalar yapmıştır. Sonraki süreçte öğretim üyesi ihtiyacı, bir kaçı Türkiye’den, geriye kalanı Türkiye’de master ve doktorasını tamamlayıp dönen Fakülte mezunlarıyla karşılanmaktadır. Fakülteyi başarıyla bitiren ve sınavları kazanan yetenekli öğrenciler, lisansüstü eğitimlerini Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde sürdürmektedir.[31] Bugün, çeşitli alanlarda doktora unvanı kazanmış 18 öğretim üyesi bulunmaktadır. Sadece Oş İlahiyat’ın değil diğer ilahiyat fakültelerinin öğretim üyesi ihtiyacına da cevap vermeye başlamıştır. Şu anda doktorası süren 14, Yüksek Lisans’ına devam eden 13 öğrenci Türkiye’de eğitimine devam etmektedir.

Oş İlahiyat Fakültesi, ilk sayısı 2000 yılında çıkarılan ve 25 sayıya ulaşan Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi adıyla uluslararası süreli bir yayın faaliyeti gerçekleştirmektedir. Ayrıca A. Ü. İlahiyat Fakültesi’nden aldığı akademik geleneği sürdürmeye çalışan Oş İlahiyat, 20’yi aşan telif ve tercüme eser yayımlamıştır. Oş İlahiyat uluslararası bir eğitim-öğretim kurumu olma yolunda önemli mesafeler katetmeye devam etmektedir.

Çeyrek asırlık tarihinde Türkiye’deki siyasî ve ideolojik yansımalar sonucu yaşanan değişim ve dönüşümler ile Diyanet İşleri Başkanlığı’nın müdahaleleriyle öğretim üyesi görevlendirmelerinde aynı zihniyet mensuplarının tercih edilmesi bir kenara bırakılırsa, Oş İlahiyat Fakültesi, Ankara İlahiyat Fakültesi’nin uluslararası düzeyde önemli başarılarından birisidir. Çünkü Kırgızistan Oş Devlet Üniversitesi çatısı altında kurulan İlahiyat Fakültesi, 25 yıldan beri, yayın, eğitim-öğretim ve akademik faaliyetlerini başarılı bir şekilde sürdürmektedir. Ancak bu başarı ülkenin ilk ve orta öğretimde öğretmen olarak, din hizmetlerinde imam, müftü ve vaiz atamalarıyla desteklenmemiştir. Bu durum, Oş İlahiyat’ın sahip olduğu entelektüel kapasitenin ülke sathında yansımasının önündeki en büyük engellerden birisi olarak görülmektedir.

6. Ankara Üniversitesi ve Pontifical Gregorian Üniversitesi Akademik İşbirliği

25.03.1998 tarihinde imzalanan, 15.04.2004 ve 11.01.2013 tarihlerinde yenilenen Akademik İşbirliği Protokolü[32]’ne göre; Akademik personel eğitimi ve gelişimi; bilgi ve deneyim alışverişi; bilimsel alanlarda ortak projeler yürütme; ortak bilimsel sorunların çözümünde birbirlerinin bilgi ve becerilerinden yararlanma; bu amaçla akademik personel değişimi; ortak ilgi alanlarında araştırma görevlisi ve öğrenci değişimi; eğitim, öğretim ve araştırma amaçlı kitap, diğer yayın ve materyal değişimi, bilimsel toplantıları karşılıklı olarak teşvik, karşılıklı ortak ilgi alanlarında yapılan çalışmaların desteklenmesi, tarafların çalışma gruplarının düzenli olarak tertibi, gerektiğinde iki üniversitenin üst düzey yöneticilerinin çalışmaların işleyişini ve verimliliğini denetlemesi, yolculuk giderlerini gönderen ülkenin konaklama diğer giderlerin gidilen üniversite tarafından karşılanması gibi şartları içermektedir.

İki Üniversite arasındaki Akademik İşbirliği Protokolü’nde alınan kararlar gereği karşılıklı öğretim üyesi değişimi gerçekleştirilmiştir. Türk tarafından Gregorian Üniversitesi’ne ders vermek üzere giden öğretim üyelerinin listesi şöyledir:

Prof. Dr. Gazi Yurdaydın (01.10.1987-15.02.1998)

Prof. Dr. Hasan Onat (17.10- 20.11. 1994)

Prof. Dr. Mehmet Bayraktar (27.04-14.05.1996)

Prof. Dr. Mehmet Paçacı (20.02-26.03.1998)

Yrd. Doç. Dr. A. Hadi Adanalı ( 19.04-19.05.1999)

Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün (01.05-01.06. 2000)

Prof. Dr. Mehmet Paçacı (11.04-11.05.2001)

Prof. Dr. Osman Taştan (01.11-30. 11. 2003)

Prof. Dr. Halis Albayrak (06-17.12.2004)

Prof. Dr. Nahide Bozkurt (13.11-04.12. 2005)

Prof. Dr. Halis Albayrak (12.11-01-12. 2006)

Prof. Dr. Nahide Bozkurt (03.12-21.12. 2007)

Prof. Dr. Müfit Selim Saruhan (18.10-08.11.2008)

Prof. Dr. Mehmet Akif Koç (16.11-04.12.2009)

Prof. Dr. Mehmet Özdemir (2010)

Doç. Dr. Esra Gözeler (12.02.2010-07.06.2010)

Vatikan Gregorian Üniversitesi adına Vatikan Katolik Kilisesinin temsilcisi olarak öğretim üyesi değişimi sözleşmesi çerçevesinde gelen öğretim üyeleri şunlardır:

Prof. Dr. Christian W. Troll

Prof. Dr. Thomas Michel

Prof. Dr. Daniel Madigan

Prof. Dr. Felix Körner

Uluslararası Üniversitelerde Öğretim Üyeliği

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Milli Eğitim Bakanlığı veya YÖK burslarıyla Doktora eğitimi veya doktora sonrası araştırmalar yapmak üzere yurt dışında bulunmuş olanların yanı sıra önemli üniversitelerde bu kurumlarda misafir öğretim üyeliği yapmış çok sayıda akademisyen bulunmaktadır. Oş İlahiyatın dışında diğer uluslararası üniversitelerde görev yapanları şu şekilde sıralayabiliriz:

Prof. Dr. Hüseyin Atay[33]

Prof. Dr. Mehmet Bayraktar[34]

Prof. Dr. Sabri Hizmetli[35]

Prof. Dr. Prof. Dr. Hayri Kırbaşoğlu[36]

Prof. Dr. Halis Albayrak[37]

Prof. Dr. Selahattin Eroğlu[38]

Prof. Dr. Nusret Çam[39]

Prof. Dr. Mualla Selçuk[40]

Prof. Dr. Cemal Tosun[41]

Prof. Dr. Mehmet Özdemir[42]

Prof. Dr. Sönmez Kutlu[43]

Prof. Dr. İbrahim Maraş[44]

Prof. Dr. Muammer Esen[45]

Prof. Dr. Müfit Selim Saruhan[46]

Doç. Dr. Eyüp Şahin[47]

Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün[48]

Prof. Dr. Nahide Bozkurt[49]

Prof. Dr. Osman Taştan[50]

Prof. Dr. Hasan Kurt[51]

Prof. Dr. İdris Şengül[52]

Prof. Dr. Bünyamin Erul[53]

Prof. Dr. M. Sait Reçber[54]

Prof. Dr. Mehmet Akif Koç[55]

Prof. Dr. Fehrullah Terkan[56]

Doç. Dr. Muzaffer Tan[57]

Doç.Dr. Halide Aslan[58]

Ayrıca uluslararası yabancı üniversitelerde doktora yapan öğrencilere, ikinci danışmanlık görevi üstlenmiş öğretim üyeleri vardır.[59] Fakültenin öğretim üyeleri, başta Arapça ve İngilizce olmak üzere alanının literatürünü takip edecek düzeyde en az iki dil bilmektedir. Bu iki dil dışında Farsça, Fransızca, Almanca ve Türk lehçelerini bilenlerin sayısı azımsanmayacak düzeydedir.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Üniversitenin Uluslararası Öğretim üyesi hareketliliğine önemli katkılar sunmuştur. Din Eğitimi Ana Bilim Dalı, yurtdışı paydaşlarıyla en fazla etkinlik gerçekleştiren bir anabilim dalıdır. Prof. Dr. Beyza Bilgin[60], din eğitimi konusunda uzman Alman bilim insanlarıyla başlattığı işbirliği sonraki dönemde Prof. Dr. Mualla Selçuk[61], Prof. Dr. Cemal Tosun, Prof. Dr. Recai Doğan’ın katkılarıyla devam ettirilmiştir.

8. Uluslararası Öğrenci Değişim Programlarına Katılım

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dünyanın çeşitli uluslararası üniversiteleriyle öğrenci değişimi konusunda Erasmus ve Mevlana olmak üzere iki ayrı program çerçevesinde anlaşmaları bulunmaktadır.

a. ERASMUS Öğrenci Öğrenim ve Staj Hareketliliği

ERASMUS Öğrenci Öğrenim ve Staj Hareketliliği, bir “Öğrenci Değişimi” faaliyetinin adıdır. Erasmus Öğrenci Öğrenim Hareketliliği ile Türkiye’de örgün eğitim veren Erasmus Üniversite Beyannamesi (EÜB) sahibi bir yüksek öğretim kurumunda kayıtlı öğrenciler 1 akademik yıl içinde 1 veya 2 (3-12 ay arasında) dönemliğine diğer bir Avrupa ülkesi EÜB sahibi yükseköğretim kurumunda değişim öğrencisi olma ve program dahilinde yurtdışında kaldıkları süre için mali destek alma şansına sahip olurlar. Ankara Üniversitesi’nin pek çok uluslararası üniversite ile Erasmus programı anlaşması bulunmaktadır. Bu anlaşmalardan bir kısmına İlahiyat Fakültesi de dahildir.[62] İlahiyat Fakültesi’nin öğrenci değişimi sözleşmesi bulunan üniversitelerin başında Avusturya Viyana Üniversitesi, Almanya Frankfurt Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi, Almanya Westfalische Wilhelms-Münster Üniversitesi, Almanya Osnabrück Üniversitesi, Almanya Eberhard Karls Tübingen Üniversitesi, Belçika Gent Üniversitesi, Almanya Karlsruhe Eğitim Üniversitesi gelmektedir. Bu çerçevede Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin başarılı ve yabancı dil seviyesi yüksek olan öğrencileri, anlaşmalı üniversitelerde eğitim alabilmektedir. 2017-2018 öğretim yılına kadar ERASMUS Öğrenci Öğrenim ve Staj Hareketliliği ile uluslararası üniversitelere giden öğrenci sayısı toplam 99 öğrencidir. Bunun 29’u ERASMUS Öğrenci Öğrenim Hareketliliği geriye kalan 72’si ERASMUS Öğrenci Staj Hareketliliği oluşturmaktadır.

b. Mevlana Öğretim Üyesi ve Öğrenci Değişim Programı

Mevlana Değişim Programı, yurtiçinde eğitim veren yükseköğretim kurumları ile yurtdışında eğitim veren yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve öğretim elemanı değişimini mümkün kılan bir programdır. Ankara Üniversitesi, bu çerçevede yurtiçi ve yurtdışı pek çok üniversite ile Mevlana Değişim Programı protokolü imzalamış bulunmaktadır. Mevlana Değişim Programından İlahiyat örgün eğitim programlarına kayıtlı ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri de yararlanabilmektedir. [63] Bu protokolü imzalayan yurt içi ve yurt dışı yükseköğretim kurumlarında görev yapan tüm öğretim elemanları Mevlana Değişim Programına katılabilirler. Fakültemizin insan kaynakları, araştırma imkanları ve eğitim-öğretim düzeyi dikkate alındığında İlahiyat Fakülteleri bu sözleşmelerde yeterince temsil edilmediği söylenebilir.

SONUÇ

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin tarihsel süreçte elde ettiği en önemli başarılardan birisi, İlahiyat anabilim alanlarında ve beşeri bilimler alanında Türkçe, İngilizce, Arapça, Almanca ve Fransızca akademik ve bilimsel makalelerin yayınlandığı Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi’ni 1952 yılından beri yılda iki defa kesintisiz olarak yayınlamasıdır. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(AÜİFD., ISSN:1301-0522, Online ISSN:1309-2057), ULAK-BİM TR-Dizin ve Index Islamicus tarafından dizinlenen uluslararası hakemli bir dergi statüsü kazanmıştır. Bu derginin muhtevası, Dewey Onlu Sınıflama sistemi esas alınarak tasnif edildiğinde, ilgi alanlarının İslam İlahiyatı alanında yoğunlaştığı görülse de, zikredilen sınıflama siteminin hemen hemen tüm alanları ile ilgili makalelere rastlanmaktadır. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin uluslararası önemli başarılarından birisi de, uluslararası paydaşlarla gerçekleştirilen Oş İlahiyat Fakültesi’dir. Önemli bir başarı örneği oluşturan Oş İlahiyat Fakültesi, eğitim öğretim ve yayın faaliyetleriyle çeyrek asırda köklü bir kurum olduğunu ispat etmiştir. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin üçüncü önemli başarısı, Almanya’da bulunan Eugen-Biser Vakfı ile birlikte İslamiyet-Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü (Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 2013) adıyla uluslararası bir yayına imza atmasıdır. Bu kavramlar sözlüğü, Türk ve Alman bilim adamları tarafından 2005 yılında başlanmış ve 2013 yılında iki cilt olarak Almanca ve Türkçe dillerinde yayımlanmıştır.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, uluslararası bilim mahfillerinde itibar sahibi pek çok bilim adamı yetiştirmiştir. Bunlar arasında uluslararası en fazla tanınanların başında Prof. Dr. Hüseyin Atay gelmektedir. Akademik çalışmaları arasında Prof. Dr. Hüseyin Atay’ı uluslararası düzeyde tanınmasına vesile olan, onun İbranice harflerle Arapça kaleme alınmış Delâletü’l-Hâirîn’i 1974 yılında Ankara’da tahkikli olarak yayınlamasıdır. Yaklaşık on iki sene boyunca üzerinde çalışarak, İbranice asıllarından Arapça harflere çevirmiş ve eseri Arapça harflerle neşretmiştir. İslam Bilim, Teknoloji ve Medeniyet tarihi alanın dünyaca büyük bir üne kavuşmuş Prof. Dr. Fuat Sezgin, akademik hayatının başlangıç yıllarında Ankara İlahiyat Fakültesi’nde görev yapmıştır. Prof. Dr. Mehmed Said Hatiboğlu da, yaptığı tahkik çalışması ve İslam kültürüne eleştirel yaklaşımı ile Türkiye’de bir başarı hikayesine sahiptir. İlahiyat Fakültesine mensup bilim adamları, uluslararası sempozyumlar ve çalıştaylara katılarak Fakülte’nin bilimsel birikimini çeşitli dillerde sundukları tebliğlerle başarılı bir şekilde temsil etmeye ve uluslararası düzeyde Fakülte’nin değerine değer katmaya devam etmektedir.

EK 1: Ankara Üniversitesi ve Oş Devlet Üniversitesi Arasında İmzalanan Akademik ve Kültürel İşbirliği Protokolü (19.11.1993)

EK2: Ankara Üniversitesi ve Oş Devlet Üniversitesi Arasında Yenilenen Akademik ve Kültürel İşbirliği Protokolü (28.05.2013)

EK2: Ankara Üniversitesi ve Vatikan Gregoriana Arasında Yapılan Akademik İşbirliği Protokolü (25.03.19981998)

[1] Makale için literatür taraması, dokümanları temini, fotoğraflanması ve rapor edilmesi konusunda yardımcı olan Araştırma Görevlisi meslektaşlarıma, sırasıyla Ahmet Bedri Yavuz, Hakan Atalay, Ebru Koçak, Mine Demirbilek ve Muhammed Cihat Oruç’a çok teşekkür ederim. Onların katkıları olmasaydı bu makale ortaya çıkmazdı. Ayrıca Fakültemiz İngilizce İlahiyat öğrencisi Hamza Hahnert’e ayrıca teşekkür ediyorum. Çünkü o, hem Felix Körner’in hem de Suayip Seven’in Almanca çalışmalarını benim için yedi sayfa olarak özetledi.

[2] Howard A. Reeds, Ankara İlahiyat Fakültesi ile ilgili yazdığı makalede gözlemlerine dayalı olarak şunları kaydetmektedir: “Profösör ve öğrenciler, bana sürekli şunu söylemekteydi: “ Biz, öğretmen eksikliğine ve yeterli doküman olmamasına ve yeterli altyapıya sahip uygun öğrenci sıkıntısına rağmen, klasik islami bilgi alanında bir numara/öncü olmaya çalışıyoruz. Ayrıca onlar, belli entelektüeller tarafından önemli endişelerle karşı karşıyadırlar ki bu elde ettikleri geniş halk desteği tarafından bütünüyle dengelenmemektedir.” (Howard A. Reeds, “The Faculty of Divinity at Ankara II”, The Muslim World, 47/1 (1957), s. 33. (ss. 22-35)

[3] Geniş bilgi için bkz.: Ebru Koçak, Muhammed Tavid Tanci ve Mezhepler Tarihçiliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2013.

[4] 19.12.1960 tarihli ve 1568 sayılı kararla Hukuku kürsüsüne yönetici olarak görevlendirilmiştir.

[5] 27.06.1961 tarih ve 2120 sayılı kararla Hadis kürsüsüne yönetici olarak görevlendirilmiştir.

[6] İbrahim Hatipoğlu, “Okiç, Muhammed Tayyib”, DİA., İstanbul 2007, 33/337.

[7] Alman bilim insanlarının hayatı, eserleri, fakültedeki görev süreleri ve katkıları konusunda geniş bilgi için bkz.: Recai Doğan, “ Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne Alman Bilim İnsanlarının Katkıları”, İkinci Vatan ve Ankara Üniversitesi (1933-1970), Ed.: Prof. Dr. Kasım Karakütük, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2016, 513-566.

[8] Fazlur Rahman, İslam ve Çağdaşçılık, Çev.: Alpaslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, Fecr Yayınevi, 1. Baskı, Ankara 1990, s. 201.

[9] Fazlur Rahman, İslam ve Çağdaşçılık, s. 202-203.

[10] http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=37 (03.04.2014)

[11] Latif Köksal, Ceyda Satıoğlu ve Hadiye Oğuz, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi Makaleler Bibliyografyası, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1989.

[12] Annemarie Schimmel, “Avrupa Gözü İle Türkiye’de İslam (1900-1965)”, Çev.: Hulusi Yavuz, İslâmi Araştırmalar, Cilt: 2 Sayı: 8 (Ağustos 1988), s.60. (ss. 51-70); Annemarie Schimmel, “ Islam in Turkey”, Religion in the Middle East, ed. A. J. Arberry, Cambridge: Cambridge University Pres, 1969, II, 80; Ayrıca bkz.: Gottahard Jaschke, Yeni Türkiye’de İslâmlık, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972, s. 75.

[13] Mesela, Julius Wellhausen, Arap devleti ve sukutu, trc. Fikret Işıltan, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1963. (AnkaraÜniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XLII); William Montgomery Watt (1906-2006), İslami tetkikler : İslam felsefesi ve kelamı, trc. Süleyman Ateş, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1968. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 83); Toshihiko Izutsu (1914-1993), Kur'an'da Allah ve İnsan, trc. Süleyman Ateş. Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1975. (AnkaraÜniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 126); Joachim Wach, Din sosyolojisine giriş, trc. Battal İnandı. -- Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1987. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 181); W. Montgomery Watt (1909-2006), Hazreti Muhammed Mekke'de, çevirenler M. Rami Ayas, Azmi Yüksel. -- Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1986. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 175); Ignaz Goldziher(1339/1921), Zahiriler : sistem ve tarihleri, trc. Cihad Tunç, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1982. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 150); Gerlof van Vloten (1866-1903), Emevi devrinde Arab hakimiyeti, Şia ve Mesih akideleri üzerine araştırmalar, çev. Mehmed S. Hatiboğlu, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1986. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 172)

[14] Mesela, M. Fuad Sezgin, Buhari’nin kaynakları hakkında araştırmalar, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, [t.y.] (İstanbul : İbrahim Horoz Basımevi, 1956) (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XIII); Hans Freyer, Din sosyolojisi, trc. Turgut Kalpsüz, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1964. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; LIV); Kamıran Birand, Dilthey ve Rickert’te manevi ilimlerin temellendirilmesi, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,1954; Kamiran Birand, Manevi ilimler metodu olarak anlama, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1960. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XXX); Mehmet Taplamacıoğlu, Din sosyolojisi : giriş, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1961. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XXXII); Hilmi Ziya Ülken (1394/1974), Felsefeye giriş, 2. Baskı, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1957; Hilmi Ziya Ülken(1394/1974), Felsefeye giriş : (tabiat ilimleri felsefe ve metodolojisi), 2. bs., Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1963. 1. kısım); Necati Öner, Fransız sosyolojisi okuluna göre mantığın menşei problemi, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1965. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; LXV); Hüseyin Atay, Farabi ve İbn Sina'ya göre yaratma, 1968. 180, IV s. ; 33 cm. Tez (Doçentlik).--Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ; Hikmet Tanyu (1918-1992), Dinler tarihi araştırmaları, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1973. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 120); Hikmet Tanyu (1918-1992), Ankara ve çevresinde adak ve adak yerleri, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1967. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; LXXVIII); Neşet Çağatay, Bir Türk kurumu olan ahilik, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1974. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları; 123); Ethem Ruhi Fığlalı, İbadiyenin doğuşu ve görüşleri, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1983. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 160); Cavit Sunar, Ana hatlarıyla İslam tasavvufu tarihi, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1978. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 143)

[15] Mesela, al-Gazzali (505/1111), el-İktisad fi'l-i'tikad = al-İktisad fi’l-i’tikad, haz. İbrâhim Agah Çubukçu, Hüseyin Atay, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1962. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XXXIV); Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb el-Bağdadi (463/1071), Şerefu ashabi'l-hadis, haz. Mehmed Saîd Hatiboğlu, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1972.

[16] Ebu Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh (381/991), Risaletü'l-i'tikadi'l-imamiyye, trc. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara : AnkaraÜniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1978. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 41); Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed Gazzali (505/1111), İtikad’da orta yol, trc. Kemal Işık, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; XC); Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin Râzî (606/1210), Kelam’a giriş : el-Muhassal, çeviren Hüseyin Atay, Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1978. (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları ; 140)

[17] “1975 yılına kadar, yan 26 yıllık bir devrede yayınlanan te’lîf, tercüme ve periyodik eserlerin yer aldığı bir bibliyografya hazırlanmıştır. Bu bibliyografya çalışması, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi’nde yayınlanan makaleler, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi’nde Yayınlanan makaleler, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü Yıllık Araştırmalar Dergisinde yayınlanan makaleler ve İstanbu Darülfünunu İlahiyat Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri içermektedir. Bkz.: Ahmet Koca, Reşat Çelik ve Latif Köksal, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları Bibliyografyası (1949-1975), Ankara Üniversitesi Basımevî, Ankara 1978.

[18] Ahmet Koca, Reşat Çelik ve Latif Köksal, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları Bibliyografyası (1949-1975), Ankara Üniversitesi Basımevî, Ankara 1978. (Önsöz, VI)

[19] İbn Meymûn, Delâletü’l-Hâʾirîn, (nşr. Hüseyin Atay), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, Ankara 1974.

[20] Ali Dere, “Mehmet Fuat Sezgin Hoca’nın Ankara İlahiyat Yılları: Sezgin ve Fakültenin Müşterek Tarihinden Bir Kesit”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59:2(2018), s. 247. (ss. 221-250)

[21]Felix Körner, Kritik in der Krise – Koranhermeneutik in der Türkei. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/koerner10.pdf (accessed 18.02.2019); Revisionist Koran Hermeneutics in Contemporary Turkish University Theology. Rethinking Islam (Mitteilungen zur Sozial- und Kulturgeschichte der islamischen Welt, Band 15), Würzburg 2005; Alter Text - neuer Kontext.Koranhermeneutik in der Türkei heute. Ausgewählte Texte, übersetzt und kommentiert, Freiburg 2006.; “Turkish Theology Meets European Philosophy. Emilio Betti, Hans-Georg Gadamer and Paul Ricoeur in Muslim Thinking”, in Revista Portuguesa de Filosofia 62 (2006), pp. 805-807; ”When Islam Receives Criticism. Historical Koran Exegesis in Today’s Turkey”, in Rosenzweig Jahrbuch 2 (2007), pp. 153-169; “Gadamer Receptions Among Turkish Theologians – Movements in Muslim Koran Hermeneutics,” in Igreja E Missao – Revista Missionaria De Cultura Actualidade, ed. Adelino Ascenso, (Cucujaes: 2014), 215-218. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/2.pdf (accessed 18.02.2019); Felix Körner, Der Koran ist mehr als die Aufforderung, anständig zu sein Hermeneutische Neuansätze zur historisch-kritischen Auslegung in der Türkei, 3-4. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/090822SchneidersIslamfeindlichkeit-verherrlichung.pdf (accessed 18.02.2019); Felix Körner, Historisch-kritische Koranexegese? Hermeneutische Neuansätze in der Türkei, 62-63. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/2.5scharf_0.pdf (accessed 18.02.2019); Felix Körner, Modernistische Koranexegese in der Türkei – Eine Diskussion mit Mustafa Öztürk, and Felix Körner, Türkisch-islamische Theologie im Aufbruch: Mustafa Öztürk – „Der Koran als geschichtliche Rede“. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/2.14.pdf (accessed 18.02.2019)

[22] Felix Körner, “Book Reviews – Suayip Seven – Traditionelle Hadith-Hermeneutik im Zusammenhang mit modernen Ansätzen der Ankaraner Schule,” in Die Welt des Islams, vol. 58, (Leiden: Brill, 2018), 527. http://www.felixkoerner.de/sites/default/files/3.30.pdf (accessed 18.02.2019)

[23] Suayip Seven, Traditionelle Hadith-Hermeneutik: im Zusammenhang mit modernen Ansätzen der Ankaraner Schule (Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 2018).

[24]Seven, Traditionelle Hadith-Hermeneutik: im Zusammenhang mit modernen Ansätzen der Ankaraner Schule, s. 13-14. (Bu kitabın muhtevası ile ilgili notlar ve değerlendirme hazırlayan Hamza Hahnert’e teşekkür ediyorum.)

[25] Bkz.: Philip Dorroll, “ “The Turkish Understanding of Religion”: Rethinking Tradition and Modernity in Contemporary Turkish Islamic Thought”, Journal of the American Academy of Religion, Vol: 82, No: 4, (December 2014), ss. 1033-1069.

[26] Üstlendiği akademik görevleri şu şekilde sıralayabiliriz: WCRP (World Conference on Religion and Peace - Education Standing Commission) Danışma Kurulu Üyeliği; British Journal of Religious Education Uluslararası Danışma Kurulu Üyeliği; The Journal of Religious Education Association Editörler Kurulu Üyeliği; Academic Journal of Religious Education Danışma Kurulu Üyeliği; Global İlişkiler Forumu Üyeliği (GRF) İstanbul; Religious Education Association(REA) Yönetim Kurulu Üyeliği ve (2013- 2014) Tam Üyelik; Religious Education Association (REA) Başkanlığı (2016 Başkan Yardımcılığı 2017’de Program Başkanlığı, 2018’de Seçilmiş Başkan ve 2019’da Eski Başkan olarak). (http://cv.ankara.edu.tr/selcuk@divinity.ankara.edu.tr (20.05.2019) Ayrıca pek çok kongre ve sempozyumlarda düzenleme kurulu başkanlığı veya ev sahipliği rolü üstlenmiştir: ISREV XVI (International Seminar on Religious Education and Values) Religious Education and the Theology of Religions: The Relationship between the Self-understanding of Religion and Religious Education Today, ev sahipliği ve Program yürütücülüğü; 27 Temmuz -1 Ağustos 2008, Ankara Üniversitesi, Ankara,Türkiye; İnsan Onuru İslam ve Hristiyanlıktaki Temelleri. Sempozyumu Düzenleme Kurulu Başkanı ve ev sahipliği; 3 - 4 Ekim 2005, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye; Otorite ve Birey İslamiyet ve Hristiyanlıktaki Temel Kavramlar Sempozyumu ev sahipliği; 16-17 Mayıs 2007, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye; İslam ve Hiristiyanlıkta Vahiy Anlayışı Sempozyumu ev sahipliği,

[27] Sempozyum düzenleme kurulu şu üyelerden oluşmaktadır: Prof. Dr. Mualla Selçuk ( Başkan ), Prof. Dr. Recep Kılıç ( II. Başkan ), Doç. Dr. Sönmez Kutlu ( Sekreter), Ersin Maraşlıoğlu (Sekreter), Prof. Dr. Cemal Tosun, Doç. Dr. Recai Doğan, Muammer Kandemir, Mehmet Çatakçı, Yüksel Kaymakoğlu.

[28] Geniş bilgi için bkz.: “Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyumu”, AÜİFD., XLIII/1(2002), 301-322 ss.

[29] Bkz.: EK1 ve EK2

[30] Salih Pay, “Oş İlahiyat Fakültesi ve Öğrencileri Üzerine Bazı Tespitler ve Değerlendirmeler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/1(2008), ss. 109-156.

[31] Geniş bilgi için bkz.: Mustafa Erdem, “Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hakkında Bildiri”, Orta Asya’da İslam, Oş/Kırgızistan 2004, ss. 15–17; Salih Pay, “Oş İlahiyat Fakültesi ve Öğrencileri Üzerine Bazı Tespitler ve Değerlendirmeler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17/1(2008), ss. 109-156.

[32] Bkz.. EK:3

[33] 1985-89 Kral Fahd Petrol ve Madenler Üniversitesi, Suudi Arabistan.

[34] 1986-1987 yıllarında İngiltere Londra Üniversitesi; 1988-1989 ABD Georgetown Üniversitesi; 1990-1993 yılları arasında Malezya Uluslararası İslâm Enstitüsü; 1999-2000 yılları arasında İtalya Roma Gregoriana Üniversitesi; 2000-2001 yılları arasında ise Japonya Kyoto Üniversitesi.

[35] 1999-2005 Türkistan’da Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi; 2005-2019 Yabancı Diller ve Mesleki Kariyer Üniversitesi, Almatı, Kazakistan.

[36] 1985-1987 İmam Muhammed b. Suud İslam Üniversitesi, Riyad, Suudi Arabistan; 2011-2013 Qatar University

[37] 1996-1998 - Bakü Devlet Ünversitesi

[38] 1989 Uluslararası İslam Üniversitesi, Kuala Rumpur, Malezya; 2002 Malaya Üniversitesi, Kuala Rumpur, Malezya.

[39] 1996-1998 Türkistan’da Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.

[40] 12-17 Ocak 2011 ERASMUS kapsamında Hollanda VU Üniversitesi; 04-08 Temmuz 2010; 02-08 Temmuz 2012 ve 03-08 Ağustos 2014 tarihlerinde Viyana Uluslararası İslam ve Hristiyanlık Yaz Okulu (VICISU)

[41] 2-6 Ocak 2004 Almanya/ Erlangen-Nürnberg Friedrich-Alexander Üniversitesi Eğitim Fakültesi; 16-19 Şubat 2004 Almanya/ Erlangen-Nürnberg Friedrich-Alexander Üniversitesi Eğitim Fakültesi; 15 Mayıs-15 Ağustos 2004 (üç ay) Almanya/ Erlangen-Nürnberg Friedrich-Alexander Üniversitesi Eğitim Fakültesi; 22-27 Nisan 2005’de Nürnberg-Erlangen Friedrich-Alexander Üniversitesi; 22-29 Haziran 2005’de Nürnberg-Erlangen Friedrich-Alexander Üniversitesi; 09-11 Ocak 2006 tarihlerinde Almanya/ Karlsruhe de Karlsruhe Pedagoji Yüksekokulu.

[42]Universidad Nacional de Colombia – Kolombiya. ( Şubat-Haziran 2015; Ağustos-Aralık 2015; Şubat-Haziran 2016; Şubat-Haziran 2018)

[43] 15-30 Kasım 2014 Kazakistan Al-Farabi Üniversitesi’inde Türkoloji Bölümü ve 01.09.2014-30.06.2015 Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi, Türkistan, Kazakistan.

[44] 2002-2003 Hartum Üniversitesi, Sudan.

[45] 2003-2004 Bulgaristan Yüksek İslâm Enstitüsü, Sofya, Bulgaristan.

[46] 2004 Romanya Köstence Ovidius Üniversitesi Kemal Atatürk İlahiyat ve Pedogoji Bölümü, Köstence, Constanta; 2008 Vatikan Gregorian Üniversitesi, Roma; 2013 Kazakistan Türk-Kazak Ahmet Yesevi Üniversitesi, Türkistan-Kazakistan.

[47] 2004-2007 2004 Romanya Köstence Ovidius Üniversitesi Kemal Atatürk İlahiyat ve Pedogoji Bölümü, Köstence, Constanta.

[48] 2007-2008 Birmingham Southern College’da (ABD); 2013-2014 akademik yılında Uluslararası Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi, Türkistan, Kazakistan.

[49]1-4 /08/2016 Vienna International Christian-Islamic Summer University (VICISU), Stift Altenburg, Avusturya; 9-15 April 2017 the Al-Qasemi Academy (R.A)-Academic College of Education-Graduate Studies, Baqa al-Gharbiyye, Israel; 30 Temmuz-2 Ağustos 2018 Vienna International Christian-Islamic Summer University (VICISU), Stift Altenburg, Avusturya. ( İlgili haberler için bkz.: Volker Stümke, “VICISU 2016 (Altenburg)”, VICISU 2016, s. 9; Ahmad Muttaqin, “The Contextual Approach: Towards A Common Word, Work and World”, VICISU 2018, s. 13.

[50] 01.07.2018-31.07.2018 Tayvan Ulusal Chengchi Üniversitesi; 2019 Tayvan Ulusal Chengchi Üniversitesi.

[51] 2015-2016 Yabancı Diller ve Mesleki Kariyer Üniversitesi, Almatı, Kazakistan.

[52] 2014-2017 Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi, Türkistan, Kazakistan.

[53] 2004 yılında Rusya İslam Üniversitesi, Kazan, Tataristan (üç ay); 2013 yıl sonunda Hoca Ahmet Yesevî Üniversitesi. (15 Gün)

[54] 01 Ekim 2002-31 Mart 2003 Kyoto Üniversitesi, Japonya; 01 Mart 2010-31 Ağustos 2010Gothe Üniversitesi, Frankfurt, Almanya.

[55] 17 Ocak-19 Şubat 2013, Göte Üniversitesi Studien der Kultur und Religion des Islam Enstitüsü, Frankfurt, Almanya; 8 Ocak 2017-10 Mayıs 2017, Hamad İbn Halife Üniversitesi College of Islamic Studies, Katar.

[56] 2011 Bayreuth Üniversitesi, Almanya (Erasmus programı çerçevesinde).

[57] 2015-2018 Kazakistan Ahmet Yesevi Üniversitesi.

[58] Universidad Nacional de Colombia – Kolombiya.

[59] Prof. Dr. Sönmez Kutlu, Kazakistan Nur-Mübarek Üniversitesi Doktora öğrencisi Askar Akimhanov’a ve Farabi Üniversitesi Doktora Öğrencisi Daniyar Şalkarova’nın ikinci danışmanlığını yapmıştır.

[60] Prof. Dr. Beyza Bilgin, aşağıdaki uluslararası toplantılara katılmıştır: 10-13 Mayıs 1989 Roma ‘Communicating Religious Values to Youth Today’ Sempozyum; 25-27 Temmuz 1990 Amerika Princeton, New Jersey Eyaleti; ‘Conference of the World’s Religions for the World’s Children) konferans; 29 Mart-5 Nisan 1993 Avusturya ‘ İnsanlık İçin Barış’ Uluslararası Hristiyan-İslam Konferansı; 28-30 Kasım 1994 İspanya Madrid Alcala Unv. ‘Üç Din: Barış İçin Taahhüt’ Sempozyumu; 30 Haziran-6 Temmuz 1995 Almanya – İslam Ülkelerinde Kadın Hareketleri Sempozyumu.

[61] 12-17 Ocak 2011 tarihleri arasında ERASMUS kapsamında Hollanda VU Üniversitesi ile işbirliği çerçevesinde Dinlerarası Eğitim ve İslam Pedagojisi hakkında Amsterdam’da; 04-08 Temmuz 2010; 02-08 Temmuz 2012 ve 03-08 Ağustos 2014 tarihlerinde Viyana Uluslararası İslam ve Hristiyanlık Yaz Okulu’nda (VICISU) İslam’da Maneviyat ve Birlikte Yaşama konularında dersler vermiştir.

[62] A. Ü. İlahiyat Fakültesi’nin anlaşmaya dahil edildiği üniversiteler ve ilgili fakülteler için bkz.: https://app.erasmus.ankara.edu.tr/tr/euc-agreements/list (20.05.2016)

[63] Ankara Üniversitesi Mevlana Değişimi anlaşması yaptığı pek çok üniversite bulunmaktadır. Bu anlaşmalardan Kırgızistan Manas Üniversitesi ile yapılan anlaşmada İlahiyat Fakültesi için öğretim üyesi ve öğrenci değişimi yer almaktadır. Bkz.: http://mevlana.ankara.edu.tr/files/2019/01/Kontenjanlar.pdf (20.05.2019)